મધ્યાંતર - હર્ષ મેસવાણિયા

ગત સપ્તાહે મુંબઈ સર્કલની પોસ્ટઓફિસે 'મહિલા પોસ્ટઓફિસ'ની નવી પહેલ કરી. જોકે, આવી પહેલ કરનારું મુંબઈ એક માત્ર શહેર નથી. અગાઉ દિલ્હીએ પણ ભારતના પોસ્ટઓફિસના ઇતિહાસમાં એક તવારીખી પ્રકરણ આલેખ્યું હતું

ગત સપ્તાહમાં ગુજરાતના સિંહને મધ્યપ્રદેશમાં મોકલવાની ચર્ચા, સંજયદત્તને જેલમાં જવાની મુદતમાં વધુ એક માસની રાહત, અમેરિકા અને બેંગલુરુમાં થયેલા બ્લાસ્ટ, પરવેઝ મુશર્રફની ધરપકડ અને ધરતીકંપના આંચકા જેવી ઘટનાઓની સાથે સાથે મુંબઈમાં એક નવી પોસ્ટઓફિસનું ઉદ્ઘાટન પણ થઈ ગયું. દેશમાં અવારનવાર જરૂરિયાત પ્રમાણે કંઈ કેટલીય નવી પોસ્ટઓફિસ બનતી હોય છે એટલે એમાં કશું નવું નથી, પણ આ પોસ્ટઓફિસની પહેલ દેશમાં નવી શરૂઆત છે અને એટલે તેની નોંધ લેવાઈ રહી છે. ગત ૧૨મી એપ્રિલે પોસ્ટલ સેક્રેટરી અને પોસ્ટલ સર્વિસ બોર્ડના અધ્યક્ષ પી.ગોપીનાથે દેશના આર્થિક પાટનગર મુંબઈમાં મહારાષ્ટ્ર અને ગોવા પોસ્ટલ ઝોનની પ્રથમ મહિલા પોસ્ટઓફિસનું ઉદ્ઘાટન કર્યું હતું. આ મહારાષ્ટ્ર ઝોનની અને મેગા સિટી મુંબઈની પ્રથમ મહિલા પોસ્ટઓફિસ છે. જોકે, દેશમાં તો એક મહિના પહેલાં જ દેશની સૌપ્રથમ મહિલા પોસ્ટઓફિસ ખૂલી ગઈ હતી.

મહિલા સંચાલિત ડાકઘરોની સંખ્યા

કેન્દ્ર સરકારના કોમ્યુનિકેશન અને આઇટી મિનિસ્ટર કપિલ સિબ્બલે આંતરરાષ્ટ્રીય મહિલા દિન નિમિત્તે ૮મી માર્ચે દિલ્હીમાં પ્રથમ મહિલા સંચાલિત પોસ્ટઓફિસ શરૂ કરી હતી. આ પોસ્ટઓફિસને દેશની પ્રથમ મહિલા સંચાલિત પોસ્ટઓફિસનું સન્માન મળી ગયું. સિબ્બલે ત્યારે એવું કહ્યું હતું કે આગામી દિવસોમાં ગ્રામીણ વિસ્તારને પણ આમાં આવરી લેવાશે. પોસ્ટની તવારીખમાં આ દિવસ ઐતિહાસિક હતો, કારણ કે વિશ્વમાં ક્યાંય આવી મહિલા સંચાલિત પોસ્ટઓફિસ નથી એવો પણ સરકારે દાવો કર્યો છે.

કેવી છે મુંબઈની મહિલા પોસ્ટઓફિસ?

મહારાષ્ટ્રના ચીફ પોસ્ટમાસ્ટર જનરલ કે સી. મિશ્રાના જણાવ્યા પ્રમાણે સાઉથ મુંબઈમાં આવેલા શહીદ ભગતસિંહ માર્ગ પર નવી ખૂલેલી પોસ્ટઓફિસમાં હાલ પૂરતી ૧૨ મહિલા કર્મચારીઓ સિનિયર સુપરિટેન્ડન્ટ ઓફ પોસ્ટની નિગરાની હેઠળ ટ્રેડિશનલ અને મોડર્ન એમ બંને પ્રકારની સર્વિસ આપશે. જેમાં પોસ્ટ, સ્પીડ પોસ્ટ, ઈ-મનીઓર્ડર, અલગ અલગ બિલનાં ઈ-પેમેન્ટ અને બચત એકાઉન્ટ્સ ખોલી આપવા જેવાં કામો થઈ શકે તેવી સવલત પૂરી પાડવામાં આવી છે. સામાન્ય રીતે મુંબઈ ઝોનમાં ૨૦૧૨ પ્રમાણે ૨૬,૪૬૮ પોસ્ટલ કર્મચારીઓ છે અને એમાંથી ૫,૦૦૮ મહિલા કર્મચારીઓ છે. થોડા સમયમાં મહારાષ્ટ્ર ઝોનમાં હજુ પણ વધુ મહિલા સંચાલિત પોસ્ટઓફિસ ખૂલશે અને વર્તમાન મહિલા કર્મચારીઓને એની જવાબદારી સોંપવામાં આવશે.

શા માટે મહિલા સંચાલિત પોસ્ટઓફિસ શરૂ થશે?

લોકોને સરળતા રહે તે માટે ડાકઘરોની સંખ્યા વધારી શકાય પણ મહિલા સંચાલિત ડાકઘરો શરૂ કરવા પાછળનો શો હેતુ છે? એના જવાબમાં પોસ્ટલ સેક્રેટરી અને પોસ્ટલ સર્વિસ બોર્ડના અધ્યક્ષ પી.ગોપીનાથે જણાવ્યું હતું કે પ્રાયોગિક ધોરણે મહાનગરોમાં સફળતા મળશે એ પછી આગામી એક વર્ષમાં દેશના ગ્રામ્ય વિસ્તારમાં વધુ ડાકઘરો ઓપન કરવામાં આવશે. એ પાછળનો તર્ક રજૂ કરતાં તેમણે ઉમેર્યું હતું કે દેશમાં પહેલાં આવાં બધાં કામો પુરુષો કરતા હતા, પરંતુ હવે મોટાં શહેરોની જ નહીં ગ્રામીણ મહિલાઓ પણ બેન્કિંગ અને પોસ્ટલને લગતાં કામો કરતી થઈ છે. વળી, ગ્રામીણ મહિલાઓને આવા વહીવટમાં મહિલાઓ જોડે જ કામ કરવાનું થાય તો પોતાની મુશ્કેલી વધારે સરળતાથી મહિલાઓ પાસે રજૂ કરી શકે તે માટે આ પહેલ કરવામાં આવી છે.

દેશમાં પોસ્ટની સ્થિતિ

આઝાદી વખતે દેશમાં માત્ર ૨૩,૩૪૪ ડાકઘરો હતાં, અત્યારે આ આંકડો ૧,૫૫,૦૧૫ સુધી પહોંચી ગયો છે. દેશમાં સરેરાશ ૭,૧૭૫ લોકોએ એક પોસ્ટઓફિસ છે અને આપણું પોસ્ટલ નેટવર્ક વિશ્વમાં અવલ દરજ્જાનું સ્થાન ધરાવે છે. આ તમામ પોસ્ટઓફિસીસમાં આશરે ૪,૭૪,૫૭૪ કર્મચારીઓ કામ કરી રહ્યા છે. એમાં ૩૪,૯૯૪ મહિલા કર્મચારીઓનો પણ સમાવેશ થાય છે. શિક્ષણ ઉપરાંત જે ક્ષેત્રોમાં મહિલાઓ વધુ કામ કરવાનું પસંદ કરે છે એમાં પોસ્ટલ વિભાગનો સમાવેશ પણ થાય છે. આગામી દિવસોમાં જ્યારે દેશમાં મહિલા સંચાલિત ડાકઘરોની સંખ્યા વધારાશે ત્યારે યુવતીઓ માટે આમાં વધુ તકની શક્યતા છે!