સાઈન-ઈન - હર્ષ મેસવાણિયા

સચીન સાથે સચીનની ૧૦ નંબરની જર્સીને પણ મુંબઈ ઈન્ડિયન્સની ટીમ નિવૃત્ત કરશે. ખેલાડીની સાથે તેના નંબરને પણ રિટાયર્ડ કરવામાં આવ્યા હોય એવા ઘણાં કિસ્સા નોંધાયા છે - વિશ્વભરમાં જુદી જુદી રમતોમાં ખેલાડીની સાથે નંબર્સનું પણ રિટાયર્ડમેન્ટ!
 

તેંડુલકર, આર્જેન્ટિનાના લિજેન્ડરી ફૂટબોલર ડિએગો મેરેડોના અને લિયોનેલ મેસ્સી, બ્રાઝિલના ઓલટાઇમ ગ્રેટ ફૂટબોલર ગણાતા પેલે ઉપરાંત બ્રાઝિલના જ કાકાના હુલામણા નામે ઓળખાતા રિકાર્ડો કાકા ઉપરાંત રોનાલ્ડિન્હો, એક સમયે ફ્રાન્સમાં ફૂટબોલના પર્યાય જેવા બનેલા ઝિનેદિન ઝિદાન અને નેધરલેન્ડના ફૂટબોલર જોહાન ક્રફ જેવા પોત પોતાની રમતમાં એક ઊંચાઈ હાંસિલ કરનારા આ તમામ ખેલાડીઓમાં શું સામ્યતા છે?
 

આ બધા જ રમતવીરો ૧૦ નંબરની જર્સી પહેરીને મેદાનમાં વિરોધી ટીમને ભીંસ પાડવા ઉતરતા (કે અમુક હજુય ઉતરે છે) હતા. રમતપ્રેમીઓના આ ચહિતા ખેલાડીઓ અને તેનો જર્સી નંબર એકબીજાનો પર્યાય જેવા બની ગયા હતા. સચિન તેંડુલકરના સન્માનમાં આઈપીએલ (ઈન્ડિયન પ્રિમિયર લીગ)ની તેની ટીમ મુંબઈ ઈન્ડિયન્સે હવે પછી જર્સીમાં ૧૦ નંબર કોઈને પણ નહીં અપાય તેવી જાહેરાત કરી છે. વળી, અમુક ક્રિકેટ પ્રેમીઓની તો એવીય લાગણી છે કે નેશનલ ટીમમાં પણ ૧૦ નંબર અન્ય એક પણ ખેલાડીને આપવામાં ન આવે.

 જર્સી, નંબર અને ખેલાડીઓ
ખેલાડીઓ માટે જર્સીમાં નંબર લખવાનો ધારો ફૂટબોલથી આવ્યો છે. ૨૦મી સદીના બીજા દશકાથી ફૂટબોલમાં ખેલાડીની જગ્યા મુજબ નંબર આપવાનું શરૃ થયું હતું. ત્યારે જર્સીમાં ખેલાડીનું નામ લખવાનું શરૃ નહોતું થયું. જે ખેલાડી ટીમનું નેતૃત્વ કરતો હોય તેને ૧ નંબર અપાતો હતો. કોઈક ટીમમાં ગોલકિપરને પણ નંબર ૧ આપવામાં આવતો હતો. દરેક મુકાબલામાં ખેલાડીઓ અલગ અલગ નંબરની ટિ-શર્ટ સાથે મેદાનમાં ઉતરતા હતા. ૧૯૫૪માં સ્વિટ્ઝર્લેન્ડમાં રમાયેલા ફૂટબોલ વિશ્વકપમાં પહેલી વખત ખેલાડીઓ નામ અને નંબર બંને સાથે જોવા મળ્યા હતા. એ પછી ઘણી બધી અન્ય રમતોમાં ફૂટબોલની જેમ યુનિફોર્મમાં નામ અને નંબર લખવાનું શરૃ થયું હતું. ખાસ તો ક્લબ કક્ષાની તમામ રમતોમાં નામ અને નંબર બંને હોય એવા સ્પોર્ટ્સ ડ્રેસને ખૂબ જ લોકપ્રિયતા મળવા લાગી હતી. ખેલાડીઓ પોતાના નંબરને લઈને બહુ ગંભીર નહોતા એટલે થોડા થોડા સમયે જર્સીના નંબર બદલતા રહેતા હતા. ૧૯૭૦ બાદ ખેલાડીઓ કોઈ એક નંબરનો વર્ષો સુધી સાથ નિભાવતા થયા હતા. ત્યાર બાદ તો બાસ્કેટ બોલ, રગ્બી, આઇસ હોકી, ઓટો રેસિંગ, બેઝ બોલ, ફિલ્ડ હોકી અને સાયકલિંગમાં ખેલાડીની જર્સીમાં નામ ઉપરાંત નંબર અગત્યના બની રહેવા લાગ્યા હતા.

 ખેલાડી સાથે નિવૃત્ત થયેલા જર્સી નંબર

અમેરિકાની સિનસિનાટી રેડ્સ નામની બેઝબોલ લીગના એક ખેલાડી વિલાર્ડ હેર્શબર્ગરે ઓગસ્ટ, ૧૯૪૦માં રમત સેશન દરમિયાન જ આત્મહત્યા કરી લીધી હતી એટલે પોતાની ટીમના આ આશાસ્પદ ખેલાડીની યાદમાં સિનસિનાટી રેડ્સે પાંચ નંબરને રિટાયર્ડ કરી દીધો હતો. આ ઘટનાને ૭૦ વર્ષ ઉપરાંતનો સમય વીતી ગયો હોવા છતાં આજેય આ ક્લબ દ્વારા કોઈ પણ ખેલાડીને પાંચ નંબર આપવામાં આવતો નથી. કદાચ ખેલાડીની સાથે નંબરને નિવૃત્ત કરવાનો આ પહેલો કિસ્સો હતો.
 

અમેરિકાના ૩૮માં પ્રમુખ જીરાલ્ડ ફોર્ડ કોલેજકાળમાં ફૂટબોલના ખૂબ સારા ખેલાડી હતા. ફોર્ડ ૪૮ નંબરની જર્સી પહેરતા હતા. ફોર્ડ ૧૯૭૪માં દેશના પ્રમુખ બન્યા પછી તેઓ જ્યાં ભણતા હતા તે યુનિવર્સિટી ઓફ મિશિગને ૪૮ નંબરની જર્સીને તેમના સન્માનમાં રિટાયર્ડ કરી દીધી હતી. ક્લબ કક્ષાની રમતોમાં તો ખેલાડીના જર્સી નંબરને નિવૃત્ત કરવાના કંઈ કેટલાય ઉદાહરણો મળી રહે છે. જેમ કે, ઈટાલિયન ફૂટબોલ ક્લબ એસી મિલાને પોતાના બે સ્ટાર ખેલાડીઓ ફ્રેન્કો બરેસી માટે ૬ નંબર અને પાઓલો માલ્ડિની માટે ૩ નંબરને અલવિદા કર્યું છે.

ઈંગ્લેન્ડની અગ્રણી ફૂટબોલ ક્લબ ચેલ્સિયાએ તેમના લોકપ્રિય ખેલાડી જિયાનફ્રેંકો ઝોલાનો ૨૫ નંબર રિટાયર્ડ કર્યો છે. ન્યુયોર્કની બાસ્કેટ બોલ ટીમ બૂ્રકલેન નેટ્સે હમણાં જ પોતાના સુપરસ્ટાર ખેલાડી જેસન કિડને ભાવભરી વિદાય આપવા માટે તેની પાંચ નંબરની જર્સીને નિવૃત્ત કરી છે. જોકે, બાસ્કેટ બોલમાં આ ઘટના પ્રથમ નથી. અગાઉ અમેરિકન બાસ્કેટ બોલના લોકપ્રિય ખેલાડી માઈકલ જોર્ડનને શિકાગો બેલ્સ વતી રમીને નિવૃત્તિ જાહેર કરી હતી ત્યારે ૧૯૯૩માં તેના ૨૩ નંબરને રિટાયર્ડ કરાયો હતો. ફરી વખત જોર્ડને નિવૃત્તિ પાછી ખેંચીને રમવાનું શરૃ કર્યું ત્યારે પહેલા તેણે ૪૫ નંબરની જર્સી પર પસંદગી ઉતારી હતી, પરંતુ થોડા સમયમાં તેણે ફરીથી ૨૩ નંબર અપનાવી લીધો હતો. હવે ૨૩ નંબરને કાયમ માટે જોર્ડનના સન્માનમાં નિવૃત્ત કરાયો છે.

સામાન્ય રીતે જર્સીને રિટાયર્ડ કર્યા પછી ઘણી વખત કોઈ ટીમ તેના એવા જ બીજા સ્ટાર ખેલાડીને એ નંબર આપતી હોય છે. અથવા તો એનો એ જ ખેલાડી જ્યારે કોચ બને ત્યારે તેના જૂના નંબર સાથે જોવા મળે છે. વિશ્વભરની અલગ અલગ ફૂટબોલ લીગ દ્વારા ૧૪૦ જેટલા નંબર્સને રિટાયર્ડ કરવામાં આવ્યા છે. એ રીતે બાસ્કેટબોલ ટીમ ૧૪૫ નંબર્સ, દુનિયાભરની હોકીની લીગ દ્વારા ૯૭ જેટલા વિભિન્ન નંબર્સ અને બેઝબોલમાં જુદી જુદી ટીમ મારફતે ૧૦૦ જેટલા યુનિફોર્મ નંબરને ગુડબાય કરી ચૂકી છે.
 

ક્રિકેટમાં કોઈ ખેલાડી માટે નંબરને નિવૃત્તિ આપવામાં આવી હોય તેવો સચિનનો પ્રથમ કિસ્સો છે. ક્રિકેટમાં નંબરવાળી જર્સીની શરૃઆત અન્ય રમતોની તુલનાએ મોડી થઈ હતી.

 ક્રિકેટ અને જર્સી નંબર

પહેલા ક્રિકેટર્સની જર્સીમાં માત્ર નામ જ લખવાનું ચલણ હતું. ખેલાડીઓની જર્સીમાં નંબર આપવાની પ્રથા છેક ૧૯૯૫ આસપાસ શરૃ થઈ હતી અને એનો યશ ઓસ્ટ્રેલિયન ટીમને આપવો રહ્યો. ૧૯૯૫માં રમાયેલી વર્લ્ડ સિરીઝમાં ઓસ્ટ્રેલિયન ટીમે પ્રથમ વખત ખેલાડીઓની જર્સીમાં નામ અને નંબર લખ્યા હતા. લિજેન્ડરી સ્પિનર શેન વોર્ન છેક સ્કૂલ ક્રિકેટના સમયથી જ ૨૩ નંબરની જર્સી પહેરવાનું પસંદ કરે છે અને રાજસ્થાન રોયલ્સના કેપ્ટન બનવા સુધી તેમણે ૨૩ નંબરનો સાથ નિભાવ્યો હતો. રિકી પોન્ટિંગે પણ ૧૪ના આંકડા સાથે સાતત્ય જાળવી રાખ્યું હતું.

૧૯૯૯ના વિશ્વકપમાં તમામ ખેલાડીઓ માટે નંબરવાળી જર્સી પહેરવાનું ફરજીયાત કરવામાં આવ્યું હતું. જોકે, બધા ક્રિકેટર્સ પોતાની જર્સીમાં એકનો એક નંબર રાખવા બાબતે ગંભીર થયા ન હતા. સામાન્ય રીતે સુકાનીઓને ૧ નંબર ફાળવાયો હતો અને બાકીના ખેલાડીઓ અડસટ્ટે જ નંબર પસંદ કરી લેતા હતા. ભારતમાં સચિને ૧૯૯૯માં પ્રથમ વખત તેમની જર્સી પાછળ ૧૦ નંબરને સ્થાન આપ્યું હતું, પણ એક વર્ષ બાદ એને બદલીને ૯૯ નંબર અપનાવ્યો હતો. સામાન્ય રીતે ૯૯ નંબર સાથે સૌરવ ગાંગુલીનું સ્મરણ થઈ આવે, પરંતુ એ પહેલા સચિને ૨૦૦૦ના વર્ષમાં આ નંબરને જર્સીમાં સ્થાન આપ્યું હતું. જોકે, એક વર્ષ બાદ ૨૦૦૧માં ફરીથી તેમણે ૧૦ નંબર પર પસંદગી ઢોળી હતી. પછીથી તેમણે નિવૃત્તિ સુધી ૧૦ નંબર જાળવી રાખ્યો છે.

બેટિંગમાં ધીરજવાન ગણાતા રાહુલ દ્રવિડે જર્સી નંબરમાં પણ સ્થિરતા જાળવી રાખી હતી. તેનો નંબર પહેલેથી છેલ્લે સુધી ૫ જ રહ્યો હતો. ધોનીએ પણ શરૃઆતથી જ ૭ નંબરને જર્સીમાં સ્થાન આપ્યું છે. પૂર્વ સુકાની ગાંગુલીએ પ્રારંભમાં ૨ નંબર, કેપ્ટન બન્યા પછી ૧ નંબર અને ત્યાર બાદ ૯૯ અને ૨૧ નંબરને એક પછી એક જર્સીમાં સ્થાન આપ્યું હતું. સચિનની સાથે તેના જર્સી નંબર પણ રિટાયર્ડ થઈ રહ્યાં છે ત્યારે ફરી એક વખત ફૂટબોલર પાઓલો માલ્ડિનીની વાત યાદ કરી લઈએ. એસી મિલાન ક્લબે એવી જાહેરાત કરી છે કે માલ્ડિનીના બેમાંથી કોઈ એક પણ પુત્ર ભવિષ્યમાં ક્લબ માટે રમશે તો ૩ નંબરની જર્સી તેના માટે ઉપલબ્ધ કરવામાં આવશે. સચિન પુત્ર અર્જુન પણ ક્રિકેટર તરીકે કારકિર્દી બનાવવાનું સ્વપ્ન સેવી રહ્યો છે અને જો ભવિષ્યમાં તે મુંબઈ ઈન્ડિયન્સ માટે રમે તો બની શકે કે ફરીથી મુંબઈ ઈન્ડિયન્સ તેની જર્સી પાછળ '૧૦'ડુલકર લખાવવાનું પસંદ કરે!