સાઈન-ઈન - હર્ષ મેસવાણિયા

'Happy New'
'નૂતન વર્ષાભિનંદન'
'સાલ મુબારક'
આવાં સ્ટીકર્સની નવાં વર્ષે ભારે પ્રમાણમાં આપ-લે થઈ હશે. રાઈટ? દિવાળી-નૂતન વર્ષના સ્ટીકર્સનું વોટ્સએપમાં જાણે પૂર આવ્યું હશે!

સ્ટીકર્સ ક્રિએટ કરવાનું ઈઝી થયું હોવાથી ઘણાં મૌલિક સ્ટીકર્સ પણ જોવા મળ્યાં. નવાં વર્ષે તૈયાર સ્ટીકર્સ ફોરવર્ડ કરવાને બદલે ઘણાં સ્નેહીજનો-દોસ્તોએ જાતે બનાવેલાં, અલગ પ્રકારના સ્ટીકર્સ સર્જીને ખાસ પ્રકારે શુભેચ્છાઓ પાઠવી હશે.

વોટ્સએપ, ફેસબુક મેસેન્જર સહિતની બધી જ પોપ્યુલર મેસેજિંગ એપ્સ સ્ટીકર્સની સર્વિસ આપે છે. પહેલાં માત્ર ઈમોજીની જ સુવિધા હતી, પણ પછી નવીનતા માટે જીઆઈએફ ફાઈલ અને સ્ટીકર્સ પણ એડ થયાં. હવે જેના વગર મેસેજ એપની કલ્પના પણ મુશ્કેલ છે, એવી આ સર્વિસ સૌપ્રથમ કોણે શરૂ કરી હતી? ઈમોજીના બંચમાં આવતા વિવિધ ફેસ એક્સપ્રેશનથી સંતોષ ન માનીને હટકે આપવાની પહેલ ક્યારે થઈ હતી?
                                                                           ***
ફેસબુકે લાઈક સાથે પ્રેમ, નિરાશા, હાસ્ય, ગુસ્સો જેવી ફીલિંગ્સને રિએક્શન બટનમાં ઉમેર્યા તે પહેલાં ઈમોટિકોન્સ વોટ્સએપમાં પોપ્યુલર થઈ ચૂક્યા હતા. શરૂઆતમાં ડઝનેક ઈમોજીથી કામ ચાલતું હતું, પણ પછી વિશ્વભરના ક્રિએટિવ ક્રિએટર્સ વચ્ચે મેસેજ એપ્સમાં નવું આપવાની હોડ જામી એના પરિણામે કંઈ કેટલીય ફીલિગ્સ વ્યક્ત કરતા ઈમોજી આપણાં સ્માર્ટફોનમાં જોવા મળવા લાગ્યાં. મેસેજિંગ એપમાં ઈમોટિકોન્સની અપાર નવીનતા આવી ગઈ પછી યુઝર્સ ફરી કંઈક નવું ઈચ્છતા હતા.

બરાબર એ જ અરસામાં સાઉથ કોરિયન કંપની નેવર કોર્પોરેશને 'લાઈન'ની શરૂઆત કરી. એપ ડેવલપર્સે લાઈનમાં પ્રથમ વખત નવીનતા ઉમેરવા માટે સ્ટીકર્સ આપ્યાં. શરૂઆતમાં તો યુઝર્સને સ્ટીકર્સ અને ઈમોજી વચ્ચે બહુ ફરક ન દેખાયો. ઈમોજી પોસ્ટ કરતી વખતે સાઈઝમાં બહુ નાનકડાં દેખાતા હતા, જ્યારે સ્ટીકર્સ દેખાવમાં તરત ધ્યાન ખેંચે એવા હતા.

આ જ કંપનીએ જાપાનના યુઝર્સને ધ્યાનમાં રાખીને ટૉક નામની એપ લોંચ કરી. જાપાન જેના માટે જગ વિખ્યાત છે એ એનિમેશન આર્ટવર્કની છાંટ ઉમેરીને એ એપ માટે અલગથી સ્ટીકર્સ સર્જવામાં આવ્યાં. અગાઉ જેમણે સ્ટીકર્સ બનાવ્યા હતા એ જ સેમ ડીઝાઈનર્સેની ટીમે ફરીથી જાપાનને ધ્યાનમાં રાખીને સ્ટીકર્સ બનાવ્યા હતા, પણ તેમાં પહેલી વખત જે ખામી રહી ગઈ હતી એ સુધારી લેવામાં આવી હતી.

આ સ્ટીકર્સ વધારે આકર્ષક વધારે પોપ્યુલર થયાં. જાપાની બોયનું સ્ટીકર્સ તો એ એપની ઓળખ બની ગયું. ૨૦૧૫ પછી સ્ટીકર્સની પોપ્યુલારિટી એટલી વધી ગઈ કે દરેક એપ્સમાં એની હાજરી લગભગ ફરજિયાત થઈ ગઈ. મોટાભાગની મેસેજિંગ એપ્સે થોડાં ઘણાં ફેરફાર કરીને સ્ટીકર્સ સમાવ્યાં.

૨૦૧૭માં કંપનીના બીબાંઢાળ સ્ટીકર્સને બદલે જાતે સ્ટીકર્સ બનાવી શકાય એ દિશામાં કામ શરૂ થયું. ફોટામાં ફેરફાર કરીને થોડાંક શબ્દોમાં મનગમતા શુભેચ્છા સંદેશા આપી શકાય એવી પહેલ થઈ. સ્વીફ્ટ મીડિયાએ એ જ વર્ષે અલગ અલગ કંપની માટે પ્રોફેશનલ ધોરણે ડિમાન્ડ પ્રમાણેના સ્ટીકર્સ બનાવી આપવાનું શરૂ કર્યું. જેમ કે કોઈ લેખકનું પુસ્તક કે કોઈ સિંગરનો એલ્બમ લોંચ થવાનો હોય તો એના સ્ટીકર્સ તૈયાર કરાતા અને એ સ્ટીકર્સથી મેસેજિંગ એપ્સમાં પ્રમોશન થતું.

આ ઘટનાએ સ્ટીકર્સની દુનિયામાં ક્રાંતિ કરી દીધી. અત્યાર સુધી ઈમોજીસના ફોર્મેટમાં કેદ રહેલી સ્ટીકર્સની દુનિયા અચાનક કસ્ટમાઈઝ થઈ ગઈ. સ્વીફ્ટમાંથી પ્રેરણા લઈને કેટલાંય યંગ ડેવલપર્સે એવી એપ્સ જ સર્જી દીધી કે જેમાં યુઝર ધારે એવાં સ્ટીકર્સ બનાવી શકે. ફોટોઝમાંથી સ્ટીકર્સ બનતા થયાં પછી તો રમૂજી સ્ટીકર્સ બનાવવા માટે ય મોકળું મેદાન થયું. દેશ-દુનિયામાં બનતી ઘટનાઓના સ્ટીકર્સ પણ ફની નોટ સાથે તુરંત બની જતાં હોવાથી એનું ફોરવર્ડનું પ્રમાણ પણ દુનિયાભરમાં વધ્યું છે.

ઈંગ્લીશ સિવાયની ભાષાઓમાં સ્ટીકર્સ બનાવવાની મોકળાશ મળી પછી બધી જ ભાષાઓના યુઝર્સ પોત-પોતાની ભાષામાં સ્ટીકર્સ બનાવતા થયાં. હવે તો બ્રાન્ડિંગના હેતુથી ય સ્ટીકર્સનો ઉપયોગ થાય છે. બર્થ-ડેથી લઈને મેરેજ એનિવર્સરી સુધીનાં પ્રસંગોમાં ફોટા સાથે મેસેજ લખીને જાતે સર્જેલા સ્ટીકર્સ મોકલવાનું દુનિયાભરના યુઝર્સ પસંદ કરતા થયા છે, તે એટલી હદે કે હવે ઈમોજી કરતા સ્ટીકર્સ વધુ ફોરવર્ડ થાય છે.
                                                                               ***
અત્યારે ૨૦૦૦ કરતાં વધારે પેઈડ સ્ટીકર્સ પેક અવેલેબલ છે અને એમાંથી ૧૮૦૦ જેટલાં ડાઉનલોડ થઈ ચૂક્યા છે. વળતર આપીને ય સ્ટીકર્સ ખરીદતા લોકો વધતા જાય છે. ૫૦૦ કરતા વધુ એપ્સ જાતે સ્ટીકર્સ બનાવવાની સુવિધા આપે છે. એક સર્વેક્ષણમાં દાવો થયો હતો એ પ્રમાણે કુલ મેસેજિંગ એપ્સના યુઝર્સમાંથી ૪૮ ટકા યુઝર્સ દરરોજ સ્ટીકર્સનો ઉપયોગ કરે છે.

વિવિધ મેસેજિંગ એપ્સના યુઝર્સમાંથી ૩૨ ટકા યુઝર્સ વીકમાં એક વખત જાતે સ્ટીકર્સ બનાવે છે. ૩૯ પ્રતિશત યુઝર્સ વારે-તહેવારે સ્ટીકર્સ બનાવવાની મહેનત કરે છે અને વારે-તહેવારે ૭૦ ટકા યુઝર્સ સ્ટીકર્સ ફોરવર્ડ કરે છે. મેસેજિંગ એપ્સના ૮૭ ટકા યુઝર્સ તહેવારોમાં સ્ટીકર્સ રીસીવ કરે છે.

વેલ, દિવાળી-નૂતન વર્ષના તહેવારોમાં તમારો સમાવેશ ૭૦ ટકામાં થતો હતો કે ૯૦ ટકામાં?

તહેવારોમાં મીઠાઈ, રંગોળી, નવાં કપડાં વગેરેનું જેટલું મહત્વ છે, એટલું જ મહત્વ હવે સ્ટીકર્સ, જીઆઈએફ, ઈ-ગ્રીટિંગ કાર્ડ્સનું ય છે. અગાઉની જનરેશનને તહેવારોમાં સ્નેહીજનોના હાથે લખેલા રંગ-બેરંગી પોસ્ટકાર્ડ મળે એની રાહ રહેતી. પોસ્ટકાર્ડનું સ્થાન જાતે બનાવેલાં સ્ટીકર્સે લઈ લીધું છે ત્યારથી હવે કોઈએ ખંતપૂર્વક બનાવેલા સ્ટીકર્સની પ્રતીક્ષા રહે છે.
                                                                     ***

વોટ્સએપ-ફેસબુકમાં જીઆઈએફ ફાઈલ ફોરવર્ડ કરવાનો ટ્રેન્ડ પણ પેરેલલ ખૂબ ચાલી રહ્યો છે. કેટલીય એપ્સ હવે જીઆઈએફ બનાવવાની પણ સગવડ આપે છે. તેની મદદથી બનેલી જીઆઈએફ તહેવારોમાં શુભેચ્છા પાઠવવામાં વધારે ફોરવર્ડ થાય છે. આ ફાઈલ ફોર્મેટ વિકસાવવાનો યશ સોફ્ટવેર એન્જિનિયર સ્ટીવ વિલ્હિટને મળે છે.

૧૯૮૭માં સ્ટીવે એક ઈમેજમાં ૮ બિટ પર પિક્સેલની ક્ષમતા ધરાવતું ગ્રાફિક ફોર્મેટ બનાવ્યું, જેને ગ્રાફિક્સ ઈન્ટરચેન્જ ફોર્મેટ એવું નામ આપ્યું. એનિમેશન સપૉર્ટેડ આ ઈમેજ ફાઈલ GIFના ટૂંકા નામે જાણીતી બની. એક તસવીર નહીં, પણ ૭-૮ તસવીરોની સિકવન્સથી મોશન GIF ફાઈલ ક્રિએટ થતી હતી. આ ઈમેજનું સ્વરૂપ મોશન હોવાથી એ નાનકડા વીડિયોની ગરજ સારતી હતી.

સ્ટીવે પહેલી GIF ફાઈલ બનાવવા માટે ઉડતા વિમાનની તસવીરો પસંદ કરી હતી. એ તસવીરોને કમ્પ્રેશ કરીને વિમાન ઉડતું હોય એવો આભાસ સર્જ્યો હતો. એ જોઈને તેમના સહકર્મચારીઓ થોડીવાર તો માની નહોતા શકતા કે સ્ટીવને આવી ગ્રાફિક ઈમેજ બનાવવામાં ખરેખર સફળતા મળી ગઈ છે.

આ શોધ પછી કમ્પ્યુ-સર્વમાં સ્ટીવ વિલ્હિટ ઈન્ફર્મેશન મેનેજર બન્યા હતા. સ્ટીવે એ પછી વેબચેટ સોફ્ટવેર વિકસાવવામાં પણ મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવી. ૯૦ના દશકામાં ઓનલાઈન વેબચેટ સર્વિસ વિકસી રહી હતી ત્યારે સ્ટીવ અને તેની ટીમે કમ્પ્યુ-સર્વ માટે યુઝર્સની તસવીર દેખાય એવું વેબચેટ મોડેલ ડેવલપ કર્યું હતું.
                                                                                ***

પરંપરાગત પ્રિન્ટેડ ગ્રીટિંગ કાર્ડ્સને ઈ-કાર્ડ ફોર્મેટ બનાવીને આપણાં સ્માર્ટફોનમાં લાવવાનું કામ અમેરિકન એજ્યુકેશનલ સોફ્ટવેર ડિઝાઈનર જૂડિથ ડોનાથે કર્યું હતું.

જૂડિથ ડોનાથે મેસેચ્યુસેટ્સ ઈન્સ્ટિટયૂટ ઓફ ટેકનોલોજી (મીટ)માં મીડિયા આર્ટમાં માસ્ટર્સ કરવા પ્રવેશ મેળવ્યો ત્યારે એજ્યુકેશનલ સોફ્ટવેર ડિઝાઈન કરતી વખતે ડોક્યુમેન્ટના ઈ-ફોર્મેટનું કામ ખંતથી ઉપાડયું હતું. ક્રિસમસ-નવા વર્ષનો તહેવાર નજીક આવી રહ્યો હતો ત્યારે તેને ઈન્ટરનેટના માધ્યમથી શુભેચ્છા સંદેશો પાઠવવાનો વિચાર આવ્યો અને એમાંથી જન્મ થયો ઈ-ગ્રીટિંગ કાર્ડ્સનો.

તેણે ડિસેમ્બર ૧૯૯૪માં 'ધ ઈલેક્ટ્રિક પોસ્ટકાર્ડ' નામની વેબસાઈટ બનાવી. વેબસાઈટમાં અઢળક ગ્રીટિંગ કાર્ડ્સ મૂક્યાં. વેબસાઈટની મુલાકાત લેનારાને વિખ્યાત પેઈન્ટિંગ્સની ફોટોકોપી, જાણીતા ફોટોગ્રાફરની પ્રકૃત્તિની તસવીરો, પોસ્ટકાર્ડ વગેરે ડાઉનલોડ કરવાની સવલત આપવામાં આવી હતી. યુઝર્સે કોઈ એક ગ્રીટિંગકાર્ડ પસંદ કરવાનું રહેતું. ગ્રીટિંગકાર્ડ પસંદ થઈ જાય એટલે તેમાં કંઈક મેસેજ લખવો હોય તો લખી શકાતો અને પછી જે તે વ્યક્તિને ઈ-મેઈલ કરીને ઈ-ગ્રીટિંગકાર્ડથી શુભેચ્છા પાઠવી શકાતી.

પહેલા વર્ષે તો 'મીટ'માં લાઈન લાગી ગઈ. અલગ અલગ વિભાગમાં અભ્યાસ કરતા દરેકને આ નવો અનુભવ કરવો હતો એટલે એ વર્ષે અંદરો અંદર પણ ઈ-કાર્ડ્સની આપ-લે થઈ. પણ એ દિવસોમાં સ્પીડ એટલી ધીમી હતી કે દિવસના માંડ ૧૦ કે ૧૫ ઈ-કાર્ડ્સ એટેચ થઈને સેન્ડ થતાં હતાં.

બીજા વર્ષે ટેકનોલોજી વિકસી હતી અને જૂડિથે વેબસાઈટમાં પણ જરૂરી ફેરફાર કર્યા એટલે ઈ-કાર્ડ્સ મોકલવાની ઝડપ ઘણી વધી હતી. ૧૯૯૬ના ક્રિસમસ-નવા વર્ષ દરમિયાન ૧૯-૨૦ હજાર ઈ-ગ્રીટિંગ કાર્ડ્સની આપ-લે થઈ હતી. એ ટ્રેન્ડ પછી વર્ષભર ચાલ્યો હતો. વેલેન્ટાઈન્સ ડે, ફ્રેન્ડશિપ ડે મળીને એ વર્ષે ૧૭ લાખ ઈ-કાર્ડ્સ યુઝર્સે મોકલ્યા હતા.

પછી તો ઈ-ગ્રીટિંગકાર્ડ્સના ફોર્મેટમાં સતત પરિવર્તન આવતું રહ્યું. જેપીજી ફોર્મેટ પછી સ્માર્ટફોનની સાથે વીડિયો ગ્રીટિંગ મેસેજીસની લોકપ્રિયતા પણ વધી. જીઆઈએફ અને સ્ટીકર્સ પણ એક રીતે તો જૂડિથના ઈ-ગ્રીટિંગ્સનું જ એક્સટેન્શન છે!