સાઇન ઇન - હર્ષ મેસવાણિયા

ચાલીસીએ પહોંચેલા સચિન તેંડુલકરે ગયા મહિને ક્રિકેટમાંથી નિવૃત્તિ લઈ લીધી, તો બીજી તરફ ૪૨ના થયેલા પ્રવીણ તાંબેની પસંદગી મુંબઈની રણજી ટ્રોફીની ટીમમાં થઈ. ઝારખંડ સામેની મેચમાં જો પ્રવીણ તાંબેનો સમાવેશ અંતિમ ઇલેવનમાં થશે તો તેના નામે મોટી વયે પ્રથમ કક્ષાના ક્રિકેટમાં પદાર્પણ કરનારા ભારતીય તરીકેનો વિક્રમ બનશે. જોકે, ૪૦ વર્ષ પછી કોઈ રમતમાં પદાર્પણ કરનારો તાંબે પ્રથમ ખેલાડી નથી. ધારો કે તાંબે શાનદાર પ્રદર્શન કરીને ટેસ્ટમાં સ્થાન મેળવે તો પણ તેના નામે વિશ્વ વિક્રમ ન બને એમ પણ બને!

તારીખ : ૧૫ માર્ચ, ૧૮૭૭
સમય : સવારના ૯-૧૦ આસપાસ
સ્થળ : ઓસ્ટ્રેલિયાનું મેલબોર્ન શહેર
ઘટના : ઈંગ્લેન્ડ-ઓસ્ટ્રેલિયા વચ્ચે ઐતિહાસિક પ્રથમ ટેસ્ટ મેચ
માર્ચ મહિનાનો સમય છે, છતાં ઓસ્ટ્રેલિયાના વાતાવરણ પ્રમાણે હવામાં ઠંડકનો અહેસાસ થઈ રહ્યો છે. મેદાનમાં હાજર રહેલા થોડાંક ક્રિકેટ પ્રેમીઓમાં ઉત્સાહનો માહોલ છે. યજમાન ટીમ ઓસ્ટ્રેલિયાના કેપ્ટન ડેવ ગ્રેગરી અને મહેમાન ઈંગ્લેન્ડની ટીમના કેપ્ટન જેમ્સ લીલીવ્હાઇટ ટોસ ઉછાળવા મેદાન પર ઉતરે છે. ટોસ જીતીને ઓસ્ટ્રેલિયન ટીમ બેટિંગ પર પસંદગી ઉતારે છે. આ સાથે ટેસ્ટ ક્રિકેટના ઈતિહાસમાં એક ઐતિહાસિક પ્રકરણ આલેખાય જાય છે.

એક સાથે ૨૨ ખેલાડીઓ ટેસ્ટ ક્રિકેટમાં પદાર્પણ કરે છે, જેમાંથી ૬ જેટલા ખેલાડીઓ તો ૩૫ વર્ષની ઉંમરનો પડાવ પાર કરી ચૂક્યા છે, એકાદ બે ચાલીસીમાં પહોંચવાની તૈયારીમાં છે. એક ખેલાડીની ઉંમર ૫૦ વર્ષને આંબવું આંબવું થઈ રહી છે, તેને પણ ટેસ્ટ મેચની કેપ મળે છે. એ ખેલાડી જ્યારે માથામાં કેપ પહેરે છે ત્યારે કદાચ તેણે કલ્પના પણ નહીં કરી હોય કે હવે તે એક રન નહીં કરે કે એક વિકેટ પણ નહી લે તો ય તેનું નામ ક્રિકેટ બૂકમાં હંમેશા માટે નોંધપાત્ર બની જશે. આ ખેલાડી એટલે જેમ્સ સાઉથર્ટન. આજેય જેના નામે ૪૯ વર્ષ અને ૧૧૯ દિવસે ટેસ્ટ ક્રિકેટમાં પદાર્પણ કરવાનો વિક્રમ બોલે છે.

ક્રિકેટમાં આજના સમયે કદાચ આ વિક્રમ તૂટવો લગભગ અશક્ય ગણાય છે. ૪૦ વર્ષ પછી આંતરરાષ્ટ્રીય કરિઅર શરૃ કરી હોય એવા ટેસ્ટ ક્રિકેટમાં ગણીને ૧૩ ખેલાડીઓ છે. જેમાં બે ભારતીય ખેલાડીઓ છે. ૪૧ વર્ષ અને ૨૭ દિવસે ભારત વતી ૧૯૩૩માં ઈંગ્લેન્ડ સામે ટેસ્ટ ક્રિકેટ રમનારા રૃસ્તમજી જમશેદજીના નામે સૌથી મોટી ઉંમરે ટેસ્ટ મેચ રમનારા ભારતીય ખેલાડી તરીકેનો રેકોર્ડ બોલે છે. રૃસ્તમજીએ મુંબઈમાં રમાયેલી એ મેચમાં ૫ રન કર્યાં હતા અને અંગ્રેજોની ૩ વિકેટ ખેડવવામાં તેમનું પ્રદાન હતું.

૪૦ વર્ષે ટેસ્ટ મેચ રમનારા બીજા ભારતીય એટલે સી. રામાસ્વામી. રામાસ્વામી ૧૯૩૬ના વર્ષમાં ઈંગ્લેન્ડ ગયેલી ભારતીય ટીમમાં જોડાયા હતા અને બે મેચ રમ્યા હતા. તેમણે બે મેચમાં ૫૬ રનની એવરેજ સાથે ૧૭૦ રન કર્યા હતા. મુંબઈ માટે રણજીમાં રમવાની તૈયારી કરી રહેલા પ્રવીણ તાંબેને જો ટેસ્ટ મેચ રમવાની તક મળે તો આ બંને ભારતીય ખેલાડીનો વિક્રમ તે તોડી શકે તેમ છે.
                                                                                  ***
૩૦ વર્ષ સુધી કોઈ પણ રમતમાં ખેલાડીને નેશનલ ટીમમાં સ્થાન ન મળે એટલે એ સ્વીકારી લે છે કે હવે તેને ક્યારેય ટીમમાં સ્થાન નહીં મળી શકે. બહુ હોંશીલો અને મહેનતું ખેલાડી હોય તો ઉંમરના ૩૦ વર્ષના પડાવે ટીમમાં સ્થાન મેળવે. સ્પોર્ટ્સમાં ૩૫ વર્ષ તો લગભગ રિટાયર્ડ થવાની ઉંમર થઈ ગઈ કહેવાય. શરીર જવાબ દેવા માંડયું ન હોય અને સારી ક્ષમતા ધરાવતો ખેલાડી હોય તો ૩૮-૪૦ વર્ષ સુધી મેદાન પર જોઈ શકાય છે. ૪૦ વર્ષે તો લગભગ ખેલાડીઓ 'પૂર્વ ખેલાડી'નું બિરુદ મેળવીને કોચ તરીકેની જવાબદારી નિભાવતા માંડે છે કે પછી કમેન્ટરી બોક્સમાં બેસીને રમતનું વિશ્લેષણ કરવાનું પસંદ કરવા લાગે છે.

૫૦ વર્ષે શરીરને રમત માટે તૈયાર કરવાનું કામ ખૂબ જ કપરું હોય છે. જોકે, અમુક ખેલાડીઓ ઉંમર વધવાની સાથે રિટાયર્ડ થવાનું વિચારવાને બદલે રમવાનું પસંદ કરવાના ઉદાહરણો પણ વિવિધ રમતોમાં મળી રહે છે. એમાંથી એક વર્ગ એવો છે જેમણે ખૂબ મોટી વયે રમતમાં પદાર્પણ કર્યું હોય અને બીજો વર્ગ એવો એવો છે જેઓ મોટી ઉંમર સુધી રમતમાં એક્ટિવ રહ્યાં હોય.

સામાન્ય રીતે ખેલાડી નિવૃત્તિ થાય પછી કોચ તરીકેની કરિઅર પસંદ કરતો હોય છે, પરંતુ ૧૯૪૮માં અમેરિકન બાસ્કેટબોલ લીગમાં ખૂબ જ સફળ ગણાતા કોચ નાટ હિક્કેને માત્ર કોચ બનીને કારકિર્દી પૂરી કરવી ન હતી. એટલે તેમણે ખેલાડી તરીકે પોતાની ટીમનો હિસ્સો બનવાનું નક્કી કર્યું. ૪૬મા બર્થ ડેના માત્ર બે દિવસ અગાઉ તેઓ પહેલી વખત મેદાનમાં ખેલાડીની હેસિયતથી ઉતર્યા અને એ સાથે આજ સુધી અતૂટ રહેલો વિક્રમ પણ પોતાના નામે કરી ગયા.

આ ઘટનાના ૬૫ વર્ષ પછી પણ બાસ્કેટ બોલમાં સૌથી મોટી વયે પદાર્પણ કરનારા ખેલાડી તરીકે તેમના નામનો ઉલ્લેખ થાય છે. આવું જ એક બીજુ નામ એટલે જેક ક્વાઇન. ૧૯૩૩માં જેક જ્યારે બેઝબોલ રમવા મેદાને પડયા ત્યારે તેની ઉંમર ૫૦ વર્ષ હતી. જોકે, જેક શરૃઆતમાં ઘણી બધી પ્રાદેશિક ટીમ સાથે જોડાયેલા રહ્યાં હતા. હોકીમાં આ વિક્રમ મૌરિસ રોબર્ટના નામે છે. નેશનલ હોકી લીગના ઈતિહાસમાં મૌરિસની નોંધ એવા ખેલાડી તરીકે લેવામાં આવી છે કે જેમણે ૧૯૫૧માં રમવાનું શરૃ કર્યું ત્યારે તેની ઉંમર ૪૫ વર્ષ અને ૩૪૫ દિવસ હતી. પછી એકાદ-દોઢ વર્ષ દરમિયાન તેઓ લગભગ દસેક મેચ રમ્યા હતા. તેમના નામે રહેલો વિક્રમ આજેય અતૂટ છે.

હોકીમાં ૫૨ વર્ષના પડાવ સુધી પહોંચવા છતાં રમવાનો રેકોર્ડ ગોર્ડી હોવેનો છે. આ કેનેડિયન ખેલાડીએ અદ્ભૂત ફિટનેસનો પરચો આપીને લાંબો સમય સુધી રમવાનું ચાલુ રાખ્યું હતું. રમતના મેેદાનમાં લાંબાં સમય સુધી અણનમ રહેલા આ ખેલાડીનું 2016માં 88 વર્ષની વયે નિધન થયું હતું.

ફૂટબોલ ક્લબની વાત આવે તો અલગ અલગ ક્લબ માટે ઘણા બધા ખેલાડીઓના નામે ૪૦ વર્ષ પછી રમવાનો વિક્રમ બોલે છે, પરંતુ આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે પોતાના દેશની ટીમ માટે ૪૦ વર્ષ પછી રમ્યા હોય એવા પહેલા ખેલાડી હતા : એલેક્ઝાન્ડર મોર્ટન. ગ્રેટ બ્રિટનમાં ૧૮૩૧માં જન્મેલા મોર્ટન પોતાના દેશ વતી ૧૮૭૩માં સ્કોટલેન્ડ સામે રમવા માટે ફૂટબોલના મેદાનમાં ઉતર્યા ત્યારે તેમની ઉંમર ૪૨ વર્ષ હતી. તેમના નામે બીજો એક રસપ્રદ વિક્રમ પણ નોંધાયેલો છે. તેઓ એ મેચમાં સુકાની હતા અને ચાલીસી પછી સુકાની તરીકેની જવાબદારી સાથે મેદાને પડયા હોય એવા પણ તેઓ આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે એક માત્ર ખેલાડી છે.

૪૨ વર્ષ સુધી નેશનલ ટીમમાં સ્થાન જાળવી રાખનારા ખેલાડી તરીકેનો વિક્રમ પણ વળી ઈંગ્લેન્ડના સ્ટેન્લી મેથ્યુસના નામે જ આજ પર્યન્ત રહ્યો છે. ફિફા વર્લ્ડ કપમાં ૪૦ પ્લસ ડેબ્યુ ખેલાડી આફ્રિકન દેશ કેમેરુનનો છે. રશિયા સામે ૧૯૯૪માં જ્યારે કેમેરુનના રોજર મિલ્લા મેદાન પર ઉતર્યો ત્યારે તેની વય ૪૨ વર્ષ હતી. ઉંમરના ૭૬ વર્ષ પછી ગોલ્ફ ટૂર્નામેન્ટમાં રમનારા ખેલાડી તરીકે જેરી બેર્બરના નામનો ઉલ્લેખ પણ મળી રહે છે.
અમેરિકાના શિકાગોમાં ૧૮૭૫માં જન્મેલા ચાર્લી ઓ-લેરી બેઝબોલની સેન્ટ લુઇસ બ્રાઉન્સ માટે છેલ્લી વખત ૧૯૩૪માં રમવા ઉતર્યા ત્યારે તેની ઉંમર ૫૯ વર્ષ હતી. તેઓ જ્યારે પહેલી વખત મેદાનમાં ઉતર્યા ત્યારે તેઓ ૨૯ વર્ષના હતા, એટલે કે તેની સ્પોર્ટ્સ કરિઅર ૩૦ વર્ષ જેટલી લાંબી હતી. બેઝબોલના આવા જ બીજા ખેલાડી હતા સ્ટચેલ પેઇજ. પેઇજ તેમની ક્લબ કેનસાસ સિટી એથ્લેટ્સ માટે છેક ૫૯ વર્ષ સુધી રમ્યા હતા. 
                                                                                 ***
કરિઅર પૂરી થવાની ઉંમરે નવી શરૃઆત કરનારા ખેલાડીઓ ઘણા બધા મળી રહે છે. બીજી તરફ ખૂબ લાંબાં સમય સુધી રમતમાં એક્ટિવ રહેનારા ખેલાડીઓની પણ કમી નથી. ક્રિકેટ, ફૂટબોલ, બાસ્કેટબોલ, હોકી, ટેનિસ બેઝબોલ જેવી રમતોમાં શારીરિક ક્ષમતા ખૂબ મહત્ત્વની પૂરવાર થતી હોય છે અને ૪૦ વર્ષ પછી શરીરને મેદાનને કાબેલ બનાવવાનું કામ કપરું હોય છે.

આવા સંજોગોમાં ફોર્ટી પ્લસ નવી શરૃઆત કરવી એ પોતાનામાં જ એક સિદ્ધિ છે. જ્યારે રિટાયર્ડ થવાની ઉંમરે લાંબાં સમય સુધી રમતા રહેવું એ પણ એટલી જ મોટી ઉપલબ્ધી ગણાય છે. આમાંના મોટા ભાગના ખેલાડીની ઉંમર પ્રવીણ તાંબેની અત્યારની વય કરતા મોટી હતી અને છતાં તે દેશ માટે કે જે તે ક્બલ માટે મેદાનમાં ઉતરી શક્યા હતા. એ અલગ વાત છે કે આમાંના મોટા ભાગના ખેલાડીઓનો મેદાન પરનો રેકોર્ડ લાજવાબ નથી રહ્યો. વળી મોટી ઉંમરે પ્રારંભ કરનારા માટે લાંબી કરિઅરનો બહુ અવકાશ નથી રહેતો, પરંતુ એમાં નવી તરાહ તો હતી જ. જોવાનું એ રહે છે કે રણજી ટ્રોફીની મેચથી નવો પ્રારંભ કરનારા પ્રવીણ તાંબેનું શું થાય છે?