પહેલા વિશ્વયુદ્ધમાં અમેરિકા છેક સુધી અળગું રહ્યું હતું અને જ્યારે યુદ્ધમાં ઝંપલાવ્યું ત્યારે પરિણામ પણ આવ્યું. અમેરિકાને છેક સુધી પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધથી દૂર રાખવા માટે જ અમેરિકન પ્રજાએ ફરીથી દેશનું સુકાન જેમને સોપ્યું હતું એમણે જ પછીથી અચાનક યુદ્ધમાં જોતરાવવાનું કેમ પસંદ કર્યું?

સમય : ૧૯૧૬નો ઉનાળો
અમેરિકાના પ્રમુખ પદની ચૂંટણી માટે ડેમોક્રેટિક પાર્ટીના ઉમેદવારની પસંદગી કરવા માટે પક્ષના મોટા ગજાના નેતાઓની બેઠક મળી હતી. હરિફ રિપબ્લિક પાર્ટીએ ન્યુયોર્કના ગવર્નર તરીકે કામ કરીને લોકપ્રિયતા મેળવનારા ચાર્લ્સ ઈવાન્સ પર પસંદગી ઢોળી હતી એટલે સામે એવા જ ઉમેદવારની પસંદગી કરવી જરૃરી હતી. બેઠકનો માહોલ અતિ ભારે બની ગયો હતો. ૧૬ વર્ષ પછી જે વૂડ્રો વિલ્સનના કારણે ફરીથી ડેમોક્રેટિક પાર્ટીને વ્હાઇટ હાઉસમાં પ્રવેશ મળ્યો હતો એને રિપિટ કરવામાં હવે હાઇકમાન્ડને ભારોભાર જોખમ લાગતું હતું. છેલ્લા એક વર્ષની તેમની નિષ્ફળતા પક્ષને ડૂબાડી દે એમ હતી, તો સામે એમની ઉજળી છબી પક્ષને તારી શકે એવી શક્યતા ધૂંધળી બની ન હતી. એવી અવઢવ વચ્ચે એ બેઠકમાં ખૂદ વૂડ્રો વિલ્સને હાઇકમાન્ડને મનાવવાની કોશિશ શરૃ કરી હતી...
'૧૯૧૩માં મારી પસંદગી થઈ ત્યારે પક્ષને સત્તા ઉપર આવ્યાને ૧૬-૧૬ વર્ષ વીતી ગયા હતાં અને એ વખતે ન્યુજર્સીના ગવર્નર તરીકે કામ કરવાની મારી ઉજળી છબી જ પક્ષને કામ લાગી હતી. ચાર ચાર ચૂંટણી હાર્યા પછી પક્ષને છેક પાંચમી વખત હાર ખમવી ન પડે એ માટે મેં સખત મહેનત કરીને એ ચૂંટણી જીતી હતી એ યાદ રાખવું જોઈએ' તેમણે પોતાના સબળા પાસા રજૂ કરવા માંડયા.
'યેસ મિ. વિલ્સન! અમને તમારી આવડત પર કોઈ જ શંકા નથી, પણ અત્યારે પક્ષની અને સરકારની પણ નબળી હાલત છે. સામે ધરખમ ઉમેદવાર છે એટલે આપણે કોઈ નબળી કડી છોડવી ન જોઈએ' સામેથી એટલો જ ધારદાર જવાબ આવ્યો.
'પણ હું સત્તા ઉપર આવ્યો ત્યારે દેશ આર્થિક સંકળામણમાંથી પસાર થતો હતો. પ્રારંભના ત્રણ વર્ષમાં દેશની નીતિઓમાં મહત્ત્વના ફેરફારો કરવા ઉપરાંત મેં જનમાનસમાં પક્ષની ઈમેજ મજબૂત બનાવવાનું કામ પણ કર્યું છે' પક્ષને જ નહીં, પણ દેશને ય કટોકટી જેવી પરિસ્થિતિમાં ઉગાર્યા હોવાનું તેમણે ફરીથી યાદ અપાવ્યું.
'ઠીક છે, પરંતુ છેલ્લા દિવસોમાં રેલ કર્મચારીઓની હડતાલ અને દેશભરમાં ચાલી રહેલા કામદારોના દેખાવો અંગે સમાચાર માધ્યમોમાં તમારી ખૂબ ટીકા થાય છે અને પરિણામે પક્ષ પણ ટીકાપાત્ર બન્યો છે. લોકોમાં આપણાં પક્ષ સામે રોષ ભભૂકી રહ્યો છે' પક્ષ તરફથી વિલ્સન સામે વધુ એક મહત્ત્વનો મુદ્દો ખડો કરવામાં આવ્યો.
'રેલ કર્મચારીઓના પડતર પ્રશ્નો અને કામદારોના આંદોલન અંગે હું માત્ર બે દિવસમાં નિર્ણયો લઈને ઘટતું કરીશ' વિલ્સને પડતર પ્રશ્નોના નિકાલની ખાતરી આપી જોઈ.
'લોકોની યાદશક્તિ બહુ ટૂંકી હોય છે તમે શરૃઆતના ત્રણ વર્ષમાં કરેલા કામ જનમાનસના સ્મરણમાં નહીં હોય, પરંતુ છેલ્લા એક વર્ષની તમારી નિષ્ફળતા લોકોને ઉડીને આંખે વળગે છે. મતદારો ફરીથી તમને મત શું કામ આપશે?' પક્ષે અણિયાળો સવાલ પૂછીને વિલ્સનના ચૂંટણી લડવાના મનસૂબા પર ઠંડુ પાણી રેડવાનું શરૃ કર્યું.
'વિશ્વમાં અત્યારે ચાલી રહેલી અરાજકતા અને હિંસાના માહોલ વચ્ચે આપણો દેશ શાંત અને તટસ્થ રહી શક્યો છે એ વાતે મતદારો મને મત આપશે. મેં ખૂબ પ્રયત્નપૂર્વક આપણા દેશને પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધથી બહાર રાખ્યો છે એ વાત દેશના મતદારો નહીં જ ભૂલ્યા હોય' વિલ્સને છેલ્લો પાસો ફેંકી નાખ્યો.
'તો ઠીક છે મિ. વિલ્સન તમે બે દિવસમાં મજૂરો અને રેલ કર્મચારીઓના આંદોલનો અને માંગણીઓ પૂરી કરી દો અને પછી ચૂંટણીની તૈયારી આરંભી દો' વિલ્સનનો છેલ્લો પાસો બરાબર અસરકારક રીતે પડયો હતો અને પાર્ટીએ વિલ્સનની ફરીથી ચૂંટણી લડવાની માંગણીને સ્વીકારી લીધી હતી.
હાઇકમાન્ડ પાસે જે મુદ્દાથી ધાર્યુ કરાવી શકાયું હતું એ મુદ્દો મતદારોને ચોક્કસ આકર્ષશે એવી વૂડ્રો વિલ્સનને પાકી ખાતરી હતી અને ખરેખર એમ જ બન્યું. વિલ્સનનું ચૂંટણી સ્લોગન હતું-'અમેરિકાને ચૂંટણીથી દૂર રાખીને શાંતિ જાળવી રાખનારા પ્રમુખ'. ધારણા મુજબ જ ચૂંટણી કશ્મકશભરી બની રહી. ચાર્લ્સ ઈવાન્સે છેક સુધી ટક્કર આપી પરંતુ અમેરિકાને ત્રણ-ત્રણ વર્ષથી યુદ્ધના નરકથી અળગા રાખીને દેશમાં શાંતિ બરકરાર રાખનારા અને આગામી સમયમાં ભીંષણ યુદ્ધના માહોલમાં પણ તટસ્થ રહેવાના પ્રમુખના વચન પર વિશ્વાસ રાખીને મતદારોએ વિલ્સનને ફરીથી સત્તાની બાગડોર સોંપી દીધી. 
...પણ અમેરિકન પ્રજાને આપેલા એ વચનમાં વિલ્સન ખરા ઉતરી શક્યા નહીં અને માત્ર એક વર્ષના ગાળામાં જ તેમણે યુદ્ધમાં ઝંપલાવી દીધું. શું કામ?
                                                                           * * *
'આપણે સૌ જાણીએ છીએ એમ અત્યારે વિશ્વ ભીંષણ યુદ્ધ સામે લડી રહ્યું છે. માનવજાત માટે વિનાશ વેરે એવા હથિયારો બેફામ પ્રયોજાઈ રહ્યાં છે ત્યારે આપણે એક શક્તિશાળી રાષ્ટ્ર તરીકે શાંત બેસીને જોયા કરવું પાલવે તેમ નથી. આ આગ ક્યારે આપણાં દેશ સુધી આવી પહોંચે એ કહી શકાય તેમ નથી એટલે હવે યુદ્ધ મેદાનમાં ઉતર્યે જ છૂટકો છે. જો આ જ સ્થિતિ શરૃ રહી તો આપણે મૂક પ્રેક્ષક બની રહ્યાં એનો વસવસો સદીઓ સુધી રહેશે. આવનારી પેઢી આપણને દોષી ઠેરવે એ પહેલા આપણે વિશ્વશાંતિ માટે યુદ્ધ કરવું પડશે. જો આ સમયે આપણે શાંતિ માટે નહીં લડીએ તો પછી હંમેશા ક્યાંક અશાંતિ સામે ઝઝુંમવું પડશે. એટલે આજથી આપણે વિશ્વયુદ્ધમાં ભાગીદાર બનવાનું નક્કી કરીએ છીએ અને એના પરિણામ માટે આપણે ભાગે આવનારી જવાબદારી પણ ઉપાડશું'
બીજી ટર્મમાં ચૂંટાઈને માંડ હજુ છ-આઠ માસ શાંતિથી પસાર થયા પછી એક દિવસ નેશનલ કોંગ્રેસનું ખાસ સેશન બોલાવીને પ્રમુખ વૂડ્રો વિલ્સને આવી જાહેરાત કરી હતી. અમેરિકન પ્રજા અને અમેરિકન મીડિયા પણ હજુ અવઢવમાં હતાં કે યુદ્ધમાં અમેરિકાએ ઉતરવું જોઈએ કે નહીં. એ અવઢવ વચ્ચે વધુ સમય લીધા વગર પ્રમુખે આ જાહેરાત કરી એટલે સમાચાર માધ્યમોએ શરૃઆતમાં ટીકા પણ કરી. જે પ્રમુખે યુદ્ધથી દૂર રહેવાનો મક્કમ નિર્ધાર જાહેર કરીને વાયદો આપ્યો હતો અને એ કારણે જ પ્રજાના મત મેળવ્યા હતા એ જ હવે દેશને યુદ્ધની અરાજકતા તરફ ધકેલે છે એ વાતે તેમની ચોમેર ટીકા પણ થઈ. જોકે, ત્યાં સુધીમાં સેનાના મુખ્ય કમાન્ડર જ્હોન જે. પાર્સિંગની આગેવાનીમાં સૈન્ય છેક યુરોપની ભાગોળે પહોંચી ગયું હતું. વારંવાર ચેતવણી આપવા છતાં જર્મની પ્રતિબંધિત શસ્ત્રોનો અને સબમરિનનો ઉપયોગ કરી રહ્યું હતું અંતે લોકશાહી માટે દુનિયાને સલામત રાખવાના સુત્ર સાથે ૧૯૧૭માં તેમણે અમેરિકાને યુદ્ધના મેદાનમાં ઉતારવાનું નક્કી કર્યું. તેમનો આ નિર્ણય ઘણી બધી રીતે દૂરગામી બની રહ્યો હતો.
અમેરિકાના ઈતિહાસમાં એવા પ્રમુખો બહુ ઓછા મળશે કે જેમણે બીજી ટર્મમાં વિલ્સન જેવી આક્રમકતા દાખવી હોય. સામાન્ય રીતે બે ટર્મ સુધી પ્રમુખ હોય એમની બીજી ટર્મમાં આક્રમકતાને બદલે નિરસતા વધુ ભળે. સામે વિલ્સને પ્રથમ ટર્મમાં ધીરજ રાખીને જોયા કર્યું અને બીજી ટર્મમાં જોયા જેવી કરી. પ્રથમ અને બીજાં વિશ્વયુદ્ધના પરિણામમાં સૌથી વધુ મહત્ત્વનું અમેરિકા રહ્યું હતું. બંને વિશ્વયુદ્ધમાં છેલ્લે છેલ્લે જોડાઈને પરિણામમાં પ્રત્યક્ષ ભાગ લેનાર અમેરિકાએ પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધમાં વિલ્સનના આ અણધાર્યા નિર્ણયના કારણે ચાવીરૃપ ભૂમિકા ભજવી હતી.
જોકે, વિલ્સનના આ નિર્ણયના કારણે પાર્ટીને શું ફરક પડયો? વિલ્સનને બીજી ટર્મ માટે પક્ષનું પ્રતિનિધિત્વ સોંપતા પહેલા પક્ષના હાઇકમાન્ડને જે અંદેશો હતો કે માંડ ૧૬ વર્ષે સત્તા ઉપર આવેલી પાર્ટીને સત્તા ગુમાવવી પડશે. એ અંદેશો સાચો પડયો હતો. ૧૯૨૧માં પ્રમુખ પદની ચૂંટણી થઈ એમાં તો ડેમોક્રેટિક પાર્ટીએ હાર ખમવી જ પડી, પણ પછી સત્તા ઉપર આવતા બીજી બે ચૂંટણી પણ હારી જવી પડી. વિલ્સનના ૧૨ વર્ષ પછી ડેમોક્રેટિક પાર્ટીના ફ્રેન્કલિન રૃઝવેલ્ટે ૧૯૩૩માં ચૂંટણી લડી ત્યારે વિલ્સનની જેમ જ તેમની પોતાની ઉજળી છબીને કારણે ફરીથી પાર્ટી સત્તા ઉપર આવી હતી. એક નિર્ણય પક્ષને પણ ઘણો ભારો પડયો હતો. જોકે, અમેરિકા યુદ્ધ ફિનિશર છે એવી વૈશ્વિક ઈમેજ બિલ્ડ કરવામાં વિલ્સનનો યુદ્ધમાં જોડાવાનો આ નિર્ણય અગત્યનો બની રહ્યો.

જ્હોન જે. પાર્સિંગઃ અમેરિકન લશ્કરી જનરલ-કુશળ યુદ્ધ નીતિજ્ઞ

પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન અમેરિકાએ યુરોપમાં મોકલાવેલી સેનાના મુખ્ય કમાન્ડર જ્હોન જે. પાર્સિંગ હતા. અમેરિકન સૈના દુશ્મન દેશો પર બરાબર ભારે પડી હતી. જેમાં જ્હોનની યુદ્ધનીતિ કારણભૂત હતી. જ્હોન નીવડેલા લિડર અને કુશળ યુદ્ધ નીતિજ્ઞા હતા. મેદાનમાં ક્યાંથી દુશ્મનોને ઘેરવા જોઈએ અને ક્યાંથી પોતાની સેનાને હેમખેમ બહાર કાઢી શકાય એની રણનીતિ જ્હોન આબાદ રીતે અમલી બનાવી શકતા હતા. 

 જ્હોન જે. પાર્સિંગ

વિશ્વમાં પાંચ યુદ્ધ નીતિજ્ઞા પસંદ કરવાના હોય તો એમાં જ્હોનનો સમાવેશ કરવો જ પડે એવી તેની આવડત હતી. જ્હોનના કારણેે અમેરિકાએ બ્રિટન-ફ્રાન્સની સેનાને બરાબર કવચ આપ્યું હતું. એટલું જ નહીં, પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધમાં અમેરિકાની ધાક બેસાડવામાં ય જ્હોનની આ યુદ્ધનીતિનો અગત્યનો રોલ કહી શકાય. જ્હોન ત્યારે એકમાત્ર એવા વ્યક્તિ હતા જેમણે અમેરિકન સૈન્યને મળતા બધા જ રેન્ક મેળવ્યા હતા. યુરોપમાં તેમણે જે રીતે પ્રદર્શન કર્યું હતું એ કદાચ અમેરિકાએ તેમની પાસેથી રાખેલી અપેક્ષા કરતા અનેકગણું વધારે હતું. અમેરિકાએ એ સમયે યુરોપમાં મદદ માટે મોકલેલું સૈન્ય એટલું બધુ વિશાળ નહોતું એટલે મર્યાદિત સંખ્યાબળ ધરાવતા સૈન્ય પાસેથી જ્હોને જ ઉત્તમોત્તમ કામગીરી કરાવી હતી. અમેરિકા યુદ્ધમાં જોતરાયું પછી તરત જ દુશ્મન સૈન્ય ઘૂંટણીએ આવવા લાગ્યું હતું એ પાછળના ખરા ભેજાબાજ આ લશ્કરી જનરલ હતા