પહેલા વિશ્વયુદ્ધમાં અમેરિકા છેક સુધી અળગું રહ્યું હતું અને જ્યારે યુદ્ધમાં ઝંપલાવ્યું ત્યારે પરિણામ પણ આવ્યું. અમેરિકાને છેક સુધી પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધથી દૂર રાખવા માટે જ અમેરિકન પ્રજાએ ફરીથી દેશનું સુકાન જેમને સોપ્યું હતું એમણે જ પછીથી અચાનક યુદ્ધમાં જોતરાવવાનું કેમ પસંદ કર્યું?

સમય : ૧૯૧૬નો ઉનાળો
અમેરિકાના પ્રમુખ પદની ચૂંટણી માટે ડેમોક્રેટિક પાર્ટીના ઉમેદવારની પસંદગી કરવા માટે પક્ષના મોટા ગજાના નેતાઓની બેઠક મળી હતી. હરિફ રિપબ્લિક પાર્ટીએ ન્યુયોર્કના ગવર્નર તરીકે કામ કરીને લોકપ્રિયતા મેળવનારા ચાર્લ્સ ઈવાન્સ પર પસંદગી ઢોળી હતી એટલે સામે એવા જ ઉમેદવારની પસંદગી કરવી જરૃરી હતી. બેઠકનો માહોલ અતિ ભારે બની ગયો હતો. ૧૬ વર્ષ પછી જે વૂડ્રો વિલ્સનના કારણે ફરીથી ડેમોક્રેટિક પાર્ટીને વ્હાઇટ હાઉસમાં પ્રવેશ મળ્યો હતો એને રિપિટ કરવામાં હવે હાઇકમાન્ડને ભારોભાર જોખમ લાગતું હતું. છેલ્લા એક વર્ષની તેમની નિષ્ફળતા પક્ષને ડૂબાડી દે એમ હતી, તો સામે એમની ઉજળી છબી પક્ષને તારી શકે એવી શક્યતા ધૂંધળી બની ન હતી. એવી અવઢવ વચ્ચે એ બેઠકમાં ખૂદ વૂડ્રો વિલ્સને હાઇકમાન્ડને મનાવવાની કોશિશ શરૃ કરી હતી...
'૧૯૧૩માં મારી પસંદગી થઈ ત્યારે પક્ષને સત્તા ઉપર આવ્યાને ૧૬-૧૬ વર્ષ વીતી ગયા હતાં અને એ વખતે ન્યુજર્સીના ગવર્નર તરીકે કામ કરવાની મારી ઉજળી છબી જ પક્ષને કામ લાગી હતી. ચાર ચાર ચૂંટણી હાર્યા પછી પક્ષને છેક પાંચમી વખત હાર ખમવી ન પડે એ માટે મેં સખત મહેનત કરીને એ ચૂંટણી જીતી હતી એ યાદ રાખવું જોઈએ' તેમણે પોતાના સબળા પાસા રજૂ કરવા માંડયા.
'યેસ મિ. વિલ્સન! અમને તમારી આવડત પર કોઈ જ શંકા નથી, પણ અત્યારે પક્ષની અને સરકારની પણ નબળી હાલત છે. સામે ધરખમ ઉમેદવાર છે એટલે આપણે કોઈ નબળી કડી છોડવી ન જોઈએ' સામેથી એટલો જ ધારદાર જવાબ આવ્યો.
'પણ હું સત્તા ઉપર આવ્યો ત્યારે દેશ આર્થિક સંકળામણમાંથી પસાર થતો હતો. પ્રારંભના ત્રણ વર્ષમાં દેશની નીતિઓમાં મહત્ત્વના ફેરફારો કરવા ઉપરાંત મેં જનમાનસમાં પક્ષની ઈમેજ મજબૂત બનાવવાનું કામ પણ કર્યું છે' પક્ષને જ નહીં, પણ દેશને ય કટોકટી જેવી પરિસ્થિતિમાં ઉગાર્યા હોવાનું તેમણે ફરીથી યાદ અપાવ્યું.
'ઠીક છે, પરંતુ છેલ્લા દિવસોમાં રેલ કર્મચારીઓની હડતાલ અને દેશભરમાં ચાલી રહેલા કામદારોના દેખાવો અંગે સમાચાર માધ્યમોમાં તમારી ખૂબ ટીકા થાય છે અને પરિણામે પક્ષ પણ ટીકાપાત્ર બન્યો છે. લોકોમાં આપણાં પક્ષ સામે રોષ ભભૂકી રહ્યો છે' પક્ષ તરફથી વિલ્સન સામે વધુ એક મહત્ત્વનો મુદ્દો ખડો કરવામાં આવ્યો.
'રેલ કર્મચારીઓના પડતર પ્રશ્નો અને કામદારોના આંદોલન અંગે હું માત્ર બે દિવસમાં નિર્ણયો લઈને ઘટતું કરીશ' વિલ્સને પડતર પ્રશ્નોના નિકાલની ખાતરી આપી જોઈ.
'લોકોની યાદશક્તિ બહુ ટૂંકી હોય છે તમે શરૃઆતના ત્રણ વર્ષમાં કરેલા કામ જનમાનસના સ્મરણમાં નહીં હોય, પરંતુ છેલ્લા એક વર્ષની તમારી નિષ્ફળતા લોકોને ઉડીને આંખે વળગે છે. મતદારો ફરીથી તમને મત શું કામ આપશે?' પક્ષે અણિયાળો સવાલ પૂછીને વિલ્સનના ચૂંટણી લડવાના મનસૂબા પર ઠંડુ પાણી રેડવાનું શરૃ કર્યું.
'વિશ્વમાં અત્યારે ચાલી રહેલી અરાજકતા અને હિંસાના માહોલ વચ્ચે આપણો દેશ શાંત અને તટસ્થ રહી શક્યો છે એ વાતે મતદારો મને મત આપશે. મેં ખૂબ પ્રયત્નપૂર્વક આપણા દેશને પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધથી બહાર રાખ્યો છે એ વાત દેશના મતદારો નહીં જ ભૂલ્યા હોય' વિલ્સને છેલ્લો પાસો ફેંકી નાખ્યો.
'તો ઠીક છે મિ. વિલ્સન તમે બે દિવસમાં મજૂરો અને રેલ કર્મચારીઓના આંદોલનો અને માંગણીઓ પૂરી કરી દો અને પછી ચૂંટણીની તૈયારી આરંભી દો' વિલ્સનનો છેલ્લો પાસો બરાબર અસરકારક રીતે પડયો હતો અને પાર્ટીએ વિલ્સનની ફરીથી ચૂંટણી લડવાની માંગણીને સ્વીકારી લીધી હતી.
હાઇકમાન્ડ પાસે જે મુદ્દાથી ધાર્યુ કરાવી શકાયું હતું એ મુદ્દો મતદારોને ચોક્કસ આકર્ષશે એવી વૂડ્રો વિલ્સનને પાકી ખાતરી હતી અને ખરેખર એમ જ બન્યું. વિલ્સનનું ચૂંટણી સ્લોગન હતું-'અમેરિકાને ચૂંટણીથી દૂર રાખીને શાંતિ જાળવી રાખનારા પ્રમુખ'. ધારણા મુજબ જ ચૂંટણી કશ્મકશભરી બની રહી. ચાર્લ્સ ઈવાન્સે છેક સુધી ટક્કર આપી પરંતુ અમેરિકાને ત્રણ-ત્રણ વર્ષથી યુદ્ધના નરકથી અળગા રાખીને દેશમાં શાંતિ બરકરાર રાખનારા અને આગામી સમયમાં ભીંષણ યુદ્ધના માહોલમાં પણ તટસ્થ રહેવાના પ્રમુખના વચન પર વિશ્વાસ રાખીને મતદારોએ વિલ્સનને ફરીથી સત્તાની બાગડોર સોંપી દીધી. 
...પણ અમેરિકન પ્રજાને આપેલા એ વચનમાં વિલ્સન ખરા ઉતરી શક્યા નહીં અને માત્ર એક વર્ષના ગાળામાં જ તેમણે યુદ્ધમાં ઝંપલાવી દીધું. શું કામ?
                                                                           * * *
'આપણે સૌ જાણીએ છીએ એમ અત્યારે વિશ્વ ભીંષણ યુદ્ધ સામે લડી રહ્યું છે. માનવજાત માટે વિનાશ વેરે એવા હથિયારો બેફામ પ્રયોજાઈ રહ્યાં છે ત્યારે આપણે એક શક્તિશાળી રાષ્ટ્ર તરીકે શાંત બેસીને જોયા કરવું પાલવે તેમ નથી. આ આગ ક્યારે આપણાં દેશ સુધી આવી પહોંચે એ કહી શકાય તેમ નથી એટલે હવે યુદ્ધ મેદાનમાં ઉતર્યે જ છૂટકો છે. જો આ જ સ્થિતિ શરૃ રહી તો આપણે મૂક પ્રેક્ષક બની રહ્યાં એનો વસવસો સદીઓ સુધી રહેશે. આવનારી પેઢી આપણને દોષી ઠેરવે એ પહેલા આપણે વિશ્વશાંતિ માટે યુદ્ધ કરવું પડશે. જો આ સમયે આપણે શાંતિ માટે નહીં લડીએ તો પછી હંમેશા ક્યાંક અશાંતિ સામે ઝઝુંમવું પડશે. એટલે આજથી આપણે વિશ્વયુદ્ધમાં ભાગીદાર બનવાનું નક્કી કરીએ છીએ અને એના પરિણામ માટે આપણે ભાગે આવનારી જવાબદારી પણ ઉપાડશું'
બીજી ટર્મમાં ચૂંટાઈને માંડ હજુ છ-આઠ માસ શાંતિથી પસાર થયા પછી એક દિવસ નેશનલ કોંગ્રેસનું ખાસ સેશન બોલાવીને પ્રમુખ વૂડ્રો વિલ્સને આવી જાહેરાત કરી હતી. અમેરિકન પ્રજા અને અમેરિકન મીડિયા પણ હજુ અવઢવમાં હતાં કે યુદ્ધમાં અમેરિકાએ ઉતરવું જોઈએ કે નહીં. એ અવઢવ વચ્ચે વધુ સમય લીધા વગર પ્રમુખે આ જાહેરાત કરી એટલે સમાચાર માધ્યમોએ શરૃઆતમાં ટીકા પણ કરી. જે પ્રમુખે યુદ્ધથી દૂર રહેવાનો મક્કમ નિર્ધાર જાહેર કરીને વાયદો આપ્યો હતો અને એ કારણે જ પ્રજાના મત મેળવ્યા હતા એ જ હવે દેશને યુદ્ધની અરાજકતા તરફ ધકેલે છે એ વાતે તેમની ચોમેર ટીકા પણ થઈ. જોકે, ત્યાં સુધીમાં સેનાના મુખ્ય કમાન્ડર જ્હોન જે. પાર્સિંગની આગેવાનીમાં સૈન્ય છેક યુરોપની ભાગોળે પહોંચી ગયું હતું. વારંવાર ચેતવણી આપવા છતાં જર્મની પ્રતિબંધિત શસ્ત્રોનો અને સબમરિનનો ઉપયોગ કરી રહ્યું હતું અંતે લોકશાહી માટે દુનિયાને સલામત રાખવાના સુત્ર સાથે ૧૯૧૭માં તેમણે અમેરિકાને યુદ્ધના મેદાનમાં ઉતારવાનું નક્કી કર્યું. તેમનો આ નિર્ણય ઘણી બધી રીતે દૂરગામી બની રહ્યો હતો.
અમેરિકાના ઈતિહાસમાં એવા પ્રમુખો બહુ ઓછા મળશે કે જેમણે બીજી ટર્મમાં વિલ્સન જેવી આક્રમકતા દાખવી હોય. સામાન્ય રીતે બે ટર્મ સુધી પ્રમુખ હોય એમની બીજી ટર્મમાં આક્રમકતાને બદલે નિરસતા વધુ ભળે. સામે વિલ્સને પ્રથમ ટર્મમાં ધીરજ રાખીને જોયા કર્યું અને બીજી ટર્મમાં જોયા જેવી કરી. પ્રથમ અને બીજાં વિશ્વયુદ્ધના પરિણામમાં સૌથી વધુ મહત્ત્વનું અમેરિકા રહ્યું હતું. બંને વિશ્વયુદ્ધમાં છેલ્લે છેલ્લે જોડાઈને પરિણામમાં પ્રત્યક્ષ ભાગ લેનાર અમેરિકાએ પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધમાં વિલ્સનના આ અણધાર્યા નિર્ણયના કારણે ચાવીરૃપ ભૂમિકા ભજવી હતી.
જોકે, વિલ્સનના આ નિર્ણયના કારણે પાર્ટીને શું ફરક પડયો? વિલ્સનને બીજી ટર્મ માટે પક્ષનું પ્રતિનિધિત્વ સોંપતા પહેલા પક્ષના હાઇકમાન્ડને જે અંદેશો હતો કે માંડ ૧૬ વર્ષે સત્તા ઉપર આવેલી પાર્ટીને સત્તા ગુમાવવી પડશે. એ અંદેશો સાચો પડયો હતો. ૧૯૨૧માં પ્રમુખ પદની ચૂંટણી થઈ એમાં તો ડેમોક્રેટિક પાર્ટીએ હાર ખમવી જ પડી, પણ પછી સત્તા ઉપર આવતા બીજી બે ચૂંટણી પણ હારી જવી પડી. વિલ્સનના ૧૨ વર્ષ પછી ડેમોક્રેટિક પાર્ટીના ફ્રેન્કલિન રૃઝવેલ્ટે ૧૯૩૩માં ચૂંટણી લડી ત્યારે વિલ્સનની જેમ જ તેમની પોતાની ઉજળી છબીને કારણે ફરીથી પાર્ટી સત્તા ઉપર આવી હતી. એક નિર્ણય પક્ષને પણ ઘણો ભારો પડયો હતો. જોકે, અમેરિકા યુદ્ધ ફિનિશર છે એવી વૈશ્વિક ઈમેજ બિલ્ડ કરવામાં વિલ્સનનો યુદ્ધમાં જોડાવાનો આ નિર્ણય અગત્યનો બની રહ્યો.

જ્હોન જે. પાર્સિંગઃ અમેરિકન લશ્કરી જનરલ-કુશળ યુદ્ધ નીતિજ્ઞ

પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન અમેરિકાએ યુરોપમાં મોકલાવેલી સેનાના મુખ્ય કમાન્ડર જ્હોન જે. પાર્સિંગ હતા. અમેરિકન સૈના દુશ્મન દેશો પર બરાબર ભારે પડી હતી. જેમાં જ્હોનની યુદ્ધનીતિ કારણભૂત હતી. જ્હોન નીવડેલા લિડર અને કુશળ યુદ્ધ નીતિજ્ઞા હતા. મેદાનમાં ક્યાંથી દુશ્મનોને ઘેરવા જોઈએ અને ક્યાંથી પોતાની સેનાને હેમખેમ બહાર કાઢી શકાય એની રણનીતિ જ્હોન આબાદ રીતે અમલી બનાવી શકતા હતા. 

 જ્હોન જે. પાર્સિંગ

વિશ્વમાં પાંચ યુદ્ધ નીતિજ્ઞા પસંદ કરવાના હોય તો એમાં જ્હોનનો સમાવેશ કરવો જ પડે એવી તેની આવડત હતી. જ્હોનના કારણેે અમેરિકાએ બ્રિટન-ફ્રાન્સની સેનાને બરાબર કવચ આપ્યું હતું. એટલું જ નહીં, પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધમાં અમેરિકાની ધાક બેસાડવામાં ય જ્હોનની આ યુદ્ધનીતિનો અગત્યનો રોલ કહી શકાય. જ્હોન ત્યારે એકમાત્ર એવા વ્યક્તિ હતા જેમણે અમેરિકન સૈન્યને મળતા બધા જ રેન્ક મેળવ્યા હતા. યુરોપમાં તેમણે જે રીતે પ્રદર્શન કર્યું હતું એ કદાચ અમેરિકાએ તેમની પાસેથી રાખેલી અપેક્ષા કરતા અનેકગણું વધારે હતું. અમેરિકાએ એ સમયે યુરોપમાં મદદ માટે મોકલેલું સૈન્ય એટલું બધુ વિશાળ નહોતું એટલે મર્યાદિત સંખ્યાબળ ધરાવતા સૈન્ય પાસેથી જ્હોને જ ઉત્તમોત્તમ કામગીરી કરાવી હતી. અમેરિકા યુદ્ધમાં જોતરાયું પછી તરત જ દુશ્મન સૈન્ય ઘૂંટણીએ આવવા લાગ્યું હતું એ પાછળના ખરા ભેજાબાજ આ લશ્કરી જનરલ હતા

યુએનની ક્રાઇમ અને ડ્રગ્સ પર કામ કરતી સંસ્થાએ ચોરી અંગેનો વૈશ્વિક અહેવાલ રજૂ કર્યા, જેમાં ભારતને પોલીસતંત્રની નિષ્ફળતાના કારણે અગ્રતાક્રમ મળ્યો છે. છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી ભારતમાં ચોરીનું
પ્રમાણ સતત વધ્યું છે. સામે ભારતભરનું પોલીસતંત્ર ચોરીઓ રોકવામાં અને રિકવરીમાં સરિયામ નાકામ
નીવડયું છે

યુનાઇટેડ નેશન્સ ઓફિસ ઓન ડ્રગ્સ એન્ડ ક્રાઇમે ચોરી અંગેના એક અહેવાલમાં ઉલ્લેખ કર્યો છે એ મુજબ ભારતનું પોલીસ તંત્ર ચોરીઓ રોકવામાં વામણું સાબિત થયું છે. આફ્રિકન દેશો અને એશિયન દેશોમાં ઘરફોડી કે પર્સ સહિતની સામગ્રી તફડાવી લેવાનું પ્રમાણ વધતું જાય છે એને ગંભીર બાબત ગણાવીને યુએનની આ સંસ્થાએ સ્થાનિક તંત્રની જાટકણી પણ કાઢી છે. ભારતમાં વધતી જતી ચોરીઓ વિશેના અહેવાલમાં બાઇક અને કાર ચોરીના નવા ટ્રેન્ડ સામે દિશાસૂચન કરવામાં આવ્યું છે. આંતરિક સુરક્ષા છતાં બાઇક અને કારની ચોરીઓ કરવામાં ઠગો ધારણા કરતા અનેકગણા ચડિયાતા સાબિત થાય છે, સામે પોલીસ તંત્રના ઉદાસિન વલણને યુએને આકરા શબ્દોમાં વખોડયું છે. આ અહેવાલની સૌથી આશ્વર્યજનક બાબત એ હતી કે બાઇક ચોરીમાં ભારત આખા વિશ્વમાં પ્રથમ નંબરે રહ્યું છે. સામે રિકવરીમાં પોલીસ છેલ્લેથી બીજા નંબરે! એ સિવાય ફેક્ટરી, એપાર્ટમેન્ટ્સ, ફ્લેટ્સ, દુકાન અને શો-રૃમમાં થયેલી ચોરીઓનું પ્રમાણ પણ ભારતમાં છેલ્લા એક દશકામાં સતત વધ્યું છે અને આ વર્ષે ટોચ પર પહોંચ્યું છે. યુએનની આ સંસ્થાનું માનીએ તો ભારતના પોલીસતંત્રની ધાક ઓછી થવાના કારણે આવી ગુનાખોરી વધુ ઉત્તેજન મેળવે છે.
આ સંસ્થા વૈશ્વિક રીતે કામ કરે છે અને કદાચ આપણા દેશના અહેવાલમાં ઉણા ઉતર્યા હોય એવી જો જરાકે ય દહેશત હોય તો આપણા જ દેશના નેશનલ ક્રાઇમ રેકોર્ડ બ્યુરોનો આ વર્ષનો રિપોર્ટ આ જ વાતને વધુ સારી રીતે સમજવામાં ઉપયોગી સાબિત થઈ શકે તેમ છે. ભારતમાં વર્ષે દહાડે થતી ચોરીની સંખ્યા ભયજનક સપાટીએ પહોંચી છે એની આંકડાકીય સાબિતી કંઈક આવી છે.
નેશનલ ક્રાઇમ બ્યુરોના ચાલુ વર્ષના અહેવાલ મુજબ દેશમાં ૨૦૧૩ના વર્ષમાં ૧૩,૨૧૯ કરોડ રૃપિયાની કિંમતની કુલ ચોરીઓ થઈ હતી. છેલ્લા દશકાનો આ હાઇએસ્ટ આંકડો છે અને એનાથી ગંભીર બાબત એ હતી કે પોલીસનો રિકવરી રેસિયો દશકાનો સૌથી નીચો હતો. નીચો એટલે કેટલો નીચો? આ પ્રશ્નના જવાબ રૃપે રજૂ થતો આંકડો મુદ્દાની ગંભીરતા છતી કરવા માટે પૂરતો થઈ પડે તેમ છે. ૧૩,૨૧૯ કરોડની કિંમતની કુલ ચોરીઓ સામે પોલીસે પરત મેળવેલી કિંમત હતી માત્ર- ૧૭૬૨ કરોડ! પરત મેળવેલી કિંમત બાબતે હજુ એક વાત એ ઉમેરવી પડે કે આ રકમમાં જે તે વસ્તુની વર્ષ દરમિયાન વધી ગયેલી કિંમત ગણવામાં આવી છે. ધારો કે, જાન્યુઆરીમાં કોઈ એક ઘરફોડ ચોરી થઈ છે અને એમાં ચોરાયેલા સોનાના દાગીનાની કિંમત એક લાખ રૃપિયા છે અને કુલ દાગીના પાંચ છે. પછી જ્યારે ડિસેમ્બરમાં ચોર પકડાઈ જાય ત્યારે તેની પાસેથી રિકવર કરેલા દાગીના આઠ જ મળે પણ સોનાના ભાવ વધવાને કારણે એ આઠ દાગીનાની કિંમત જ એક લાખ ને વીસ હજાર રૃપિયા થઈ હોય તો રિકવર થયેલી કુલ કિંમત એક લાખ વીસ હજાર ગણાય. ખરેખર તો બે દાગીના પરત લઈ શકાયા નથી એટલે એ નિષ્ફળતા ગણાવી જોઈએ એને બદલે પોલીસ બધી જ કિંમતને રિકવરીમાં ગણી લે છે. આવી વધી ગયેલી કિંમત પ્રમાણેનો આંકડો ૧૭૬૨ કરોડ થાય છે, ખરી રિકવરી એનાથી ઘણી ઓછી હશે. ચોરી થયેલી વસ્તુ પોલીસ ચોપડે મૂળ કિંમતે ચડે છે અને રિકવરી વખતે વધારો થયેલી કિંમત અંકાય છે. જેમ કે, ઘરફોડી વખતે ઘરમાંથી દાગીના ચોરાયા હોય ત્યારે પોલીસ ખરીદી વખતેની કિંમત અડસટ્ટે અને બને એટલી ઓછી લગાવીને તપાસ ચાલુ કરે છે. પણ જેવો ચોર પકડાય ત્યારે રિકવરીમાં લેટેસ્ટ કિંમત ગણાવાય છે. વળી, ભળતો સળતો આરોપી પકડાય ત્યારે ભળતી સળતી (જે તે પોલીસ કર્મચારીઓને માથે તોળાતી હોય એવી તપાસ) તપાસનો ગુનો એની પાસે કબૂલાવી લેવાનું વલણ તો ખરું જ! એટલે ઘણા બધા કેસમાં તો ખરા ગુનેગાર સુધી પહોંચી જ શકાતું હોતું નથી. જે ગુનેગાર વિરુદ્ધ કાયદાકીય પ્રક્રિયા જ થાય નહીં એ સ્વાભાવિક રીતે જ અન્ય ગુનાઓ કરવા પ્રેરાય છે.
એટલે કે ચોરીઓનું પ્રમાણ વધુમાં વધુ રહ્યું અને ગુનાખોરીની જડ સુધી પહોંચવાનું પોલીસનું કામ નિમ્નસ્તરનું રહ્યું. બીજી રીતે કહેવું હોય તો ચોર સામે પોલીસ ખૂબ જ કમજોર સાબિત થઈ હતી. આખા વર્ષ દરમિયાન દેશભરના ચોર પોલીસને હંફાવવામાં બરાબર સફળ થયા કહેવાય!
રાજ્ય પ્રમાણે જોઈએ તો ૪,૩૧૫ કરોડની ચોરી એકલા મહારાષ્ટ્રમાં થઈ છે એટલે પ્રથમ નંબરે મહારાષ્ટ્ર છે. બીજા નંબરે રહેલા ગોવામાં ૩,૦૪૮ કરોડની ચોરી પોલીસ ચોપડે નોંધાઈ છે. ગોવાનો રિકવરી રેસિયો પાછો ભયજનક રીતે નીચલી સપાટીએ છે. ગોવામાં પોલીસનો રિકવરી રેસિયો ૦.૧ ટકા છે! નિમ્ન રિકવરીમાં ૨ ટકા સાથે કેરાલા બીજા સ્થાને અને ૩.૩ પ્રતિશત સાથે મણિપુર ત્રીજા સ્થાને રહ્યું હતું. ગયા વર્ષે સારામાં સારો રિકવરી રેસિયો તમીલનાડુ પોલીસનો રહ્યો હતો. ૭૩ ટકા ચોરીના ભેદ ઉકેલીને ચોરીનો સામાન રિકવર કરવામાં તમિલનાડુ પોલીસ ઉપરાંત સિક્કીમ પોલીસ (૫૧ ટકા) અને આંધ્રપ્રદેશ પોલીસે (૫૧) મહત્ત્વની કામગીરી કરી કહેવાય. પણ આવડાં મોટા દેશમાં ત્રણ રાજ્યોની પોલીસ જ સારી કામગીરી કરી શકે એ તો વળી અતિ ગંભીર બાબત કહેવાય. કેમ કે, એકથી જે કામ શક્ય છે તો અન્ય પણ કરી શકે છે. ભારતના તમામ રાજ્યોની પોલીસને જો નિષ્ફળતા મળી હોય તો એમ વિચારી શકાય કે એ કામ ધારણા જેટલું સરળ નહીં હોય, પરંતુ અહીં ત્રણ રાજ્યોની પોલીસે એટલિસ્ટ ગયા વર્ષે ચોરીની બાબતમાં તો એ બતાવ્યું જ છે કે એને ડામી શકાય છે અથવા તો ચોરાયેલી વસ્તુઓ મોટા પ્રમાણમાં વસૂલી શકાય છે. 
છેલ્લા દશકામાં આખા ભારતની પોલીસનો સારામાં સારો સરેરાશ રિકવરી રેસિયો ૨૦૧૦માં ૨૮ પ્રતિશત નોંધાયો હતો. જો આ હાઇએસ્ટ હોય તો પોલીસની નિષ્ફળતા અંગે કલ્પના કરવી બહુ અઘરી નથી. આવા સાધારણકક્ષાના દેખાવ માટે પોલીસનો બચાવ કેવો છે?
પોલીસનું કહેવું છે કે છેલ્લા કેટલાક સમયથી બાઇક-જ્વેલરી સહિતની વસ્તુઓની કિંમતમાં ધરખમ વધારો થયો છે એટલે ચોરીની મૂળ કિંમત ગણતી વખતે આંકડો ખૂબ મોટો થાય એ સ્વાભાવિક છે. અહેવાલોમાં આંકડો મોટો થાય છે એટલે પોલીસની નિષ્ફળતા મોટી દેખાય છે, નહીંતર પોલીસનો રિકવરી રેસિયો તો સતત વધ્યો છે. ચોરીનું પ્રમાણ વધ્યું નથી, પણ આંકડાઓ વધ્યાં છે.
જોકે, પોલીસે વસૂલાત આંકમાં આ ભાવવધારો ઉમેર્યો જ છે જેને સિફતપૂર્વક ગણતરીમાં લેતી વખતે ભૂલી જવાય છે. ચોરીની કિંમત અંગે તર્ક લગાવીને પોલીસ જવાબદારીમાંથી છટકવાનો ભલે પ્રયાસ કરે, પણ એમાં પોલીસતંત્રની નિષ્ફળતા દેખાયા વગર રહેતી નથી. આટલા વર્ષોથી ચોરીનું પ્રમાણ વધ્યું નથી એને સિદ્ધિ ગણી શકાય નહીં. કેમ કે, ચોરી ડામવામાં પોલીસની નિષ્ફળતા ઉડીને આંખે વળગે તેમ છે.
ચોરી સામેના આપણાં હળવા કાયદાઓના કારણે ઠગોને ચોરી કરવાનું પ્રોત્સાહક વાતાવરણ અજાણતા જ મળી જાય છે. ચોરી નાની હોય કે મોટી, દરેક સામે એક સરખી કલમ અને એ પછી જામીન મેળવવાની સરળ પ્રક્રિયાના કારણે રીઢા ગુનેગારો એનો ભરપૂર ફાયદો ઉઠાવે છે. વળી, એમાં પોલીસની થોડી નિષ્ક્રિયતા ભળે એટલે ચોરો માટે તો જાણે સ્વર્ગ જેવું વાતાવરણ બની જાય છે. ઉદાહરણરૃપ સજા કરવાની જોગવાઈ ન હોય ત્યારે આવી સ્થિતિમાં તો ચોરીનું પ્રમાણ ન વધે તો જ નવાઈ કહેવાય! અને પોલીસ કરે તો પણ શું કરે? રાજકારણીઓની સભાઓની સુરક્ષામાંથી પરવારે પછી થોડી નવરાશ મળે ત્યારે ચોરીઓની ફાઇલ તરફ ધ્યાન આપવાનું હોય છે. પાર્ટટાઇમમાં તો કરી કરીને કેટલું કામ થાય!

ઓનલાઇન ચોરી હવે સ્માર્ટ તસ્કરો માટે ધીકતો ધંધો
* સાઇબર સોર્સ નામની સંસ્થા વૈશ્વિક ઓનલાઇન માર્કેટ પર નજર રાખે છે અને એમાં થતી ચોરીઓ પર પણ તેમની ચાંપતી નજર હોય છે. તેના કહેવા પ્રમાણે આ આંકડો કુલ બિઝનેસનો ૧૦ ટકા થવા જાય છે. વળી, આટ-આટલી સિક્યુરિટી છતાં આંકડો ઘટવાને બદલે વધી રહ્યો છે. ૨૦૧૧માં ચોરીનું પ્રમાણ ૬ ટકા હતું, ૨૦૧૨માં ૮ ટકા અને હવે ૨૦૧૪ના ૧૦ માસમાં ૧૦ ટકાએ પહોંચ્યું છે.
* વર્ષે દહાડે ૧૦ કરોડ રૃપિયાની ઓનલાઇન ચોરી નોંધાય છે. ઘણા ગ્રાહકો છેતરાયા પછી જતું કરી દે એ આંકડો કદાચ બીજો એટલો પણ હોઈ શકે છે. ઘણા ગ્રાહકો કશીક ખરીદી વખતે અચાનક કપાયેલા પૈસાને પોતાની ભૂલ સમજીને જતું કરે છે. ખરેખર તો ત્યારે કોઈક ઓનલાઇન ચોર કળા કરી ગયો હોય છે.
* એકલા અમેરિકામાં જ ૯ લાખ યુઝર્સ ઓનલાઇન ચોરીનો ભોગ બને છે. જેની સામે અમેરિકન પોલીસે ૧,૨૦૦ આરોપીઓને પકડી પાડયા હતા. ઓનલાઇન ચોરીના આરોપીઓ પાસેથી વસૂલાત કરીને એ રકમ યુઝર્સની સિક્યુરિટી માટે વાપરવાનું અમેરિકાનું આગામી આયોજન છે. આરોપીઓ પાસેથી ઓછામાં ઓછા ૧૦૦થી ૨૦૦ કરોડ રૃપિયા રિકવર થશે એવી ધારણા છે.
* ઓબામાએ એ વખતે વકતવ્યમાં અમેરિકામાં ઓનલાઇન ઉપરાંતની ચોરીઓ ઘટાડવા પર પણ ભાર આપ્યો હતો. આપણે ત્યાં આ આંકડો આંખો આશ્વર્યથી પહોળી થઈ જાય એવડો મોટો છે અને છતાં એક પણ સરકાર એના માટે એટલી ચિંતિત ક્યારેય જણાઈ નથી. હજુ આપણે ચોરી સામે જ એટલા પ્રાથમિક પગલાઓ ભરી રહ્યાં છીએ ત્યારે ઓનલાઇન ચોરી વિશે જાગૃતિ આવતા તો કદાચ બીજો એક દાયકો લાગશે. અમેરિકાએ આ મામલાની ગંભીરતા સમજીને અત્યારથી જ અબજો રૃપિયાનું બજેટ ઓનલાઇન સિક્યુરિટી માટે ફાળવી દીધું છે.
* અમેરિકન પ્રેસિડેન્ટ ઓબામાએ ઓનલાઇન ચોરીઓ રોકવા માટે વિશેષ કન્ઝુમર પ્રોટેક્શન બ્યુરોને હમણાં લીલીઝંડી આપી હતી. સાથે સાથે ક્રેડિટ-ડેબિટ કાર્ડના ઉપયોગ દ્વારા ગુમાવવી પડતી રકમ અંગે પણ બાય સિક્યુરિટી નામની એક ચિપ અને પીન સિસ્ટમ લોંચ કરી હતી. જે ૨૦૧૫માં કાર્યરત થશે. એ સિસ્ટમ મુજબ હવે કોઈના એટીએમમાંથી કે ક્રેડિટ કાર્ડમાંથી ઓનલાઇન ચોરી થશે તો તેની જવાબદારી અમેરિકન સરકાર લેશે. જેના બદલામાં ગ્રાહકોએ એક સુરક્ષા માટે એક સત્તાવાર ચીપ અને પીન ખરીદવા પડશે.

દિલ્હીના એક નેતાના સફાઈ ઝુંબેશ પહેલા કચરો બિછાવવો પડયો હતો એનો વિવાદ હજુ શમ્યો નથી ત્યાં ગુજરાતમાં સ્વચ્છતા અભિયાનના નામે ૨૫૪ કરોડનું આંધણ કર્યાનો કેગના અહેવાલ આવ્યો છે. સ્વચ્છતા માટે કરોડોનું બજેટ ફાળવાઈ રહ્યું છે છતાં ક્યાં ક્ષતિ રહે છે એ શોધવું કપરું બન્યું છે.

સેન્ટ્રલ પોલ્યુુશન કંટ્રોલ બોર્ડ (સીપીસીબી) એ થોડા સમય પહેલા ભારતના નાના-મોટા ૨૯૯ શહેરોને આવરી લઈને એક રિપોર્ટ તૈયાર કર્યો હતો. એ રિપોર્ટના આંકડા આશ્વર્ય પમાડે એવા હતા. આજની શહેરની ભણેલી-ગણેલી પેઢી આઝાદીકાળની આબાદીની તુલનાએ વધુ શિક્ષિત અને સંસ્કૃત ગણાય છે પણ બદલાયેલી લાઇફ સ્ટાઇલના કારણે આજે લોકો માથાદીઠ ૮ ગણો વધુ કચરો ઉત્સર્જિત કરે છે. એટલે કે વસતી વધી છે એટલે કચરો વધે છે એ તર્કને થોડીવાર બાજુ પર રાખીએ તો આ સૌથી મહત્ત્વની બાબત ગણી શકીએ કે ભારતીયોનું ત્યારની તુલનાએ માથાદીઠ કચરો ઉત્પન્ન કરવાનું પ્રમાણ સતત વધ્યું છે. આપણે રોજનો માથાદીઠ ૫૦૦ ગ્રામ કચરો પેદા કરીએ છીએ. એ જ અહેવાલ પ્રમાણે ૨૯૯ શહેરોના માત્ર ૧૩ કરોડ લોકોનો એક દિવસનો કચરો ૫૦ હજાર ટન થાય છે. ભારતમાં શહેરોમાં વસતા લોકોની સંખ્યા ૩૭-૪૦ કરોડ જેટલી છે. એટલે જો એવરેજ કાઢીએ તો શહેરીજનોનો કચરો જ ઓછામાં ઓછો દરરોજનો દોઢ લાખ ટન થાય છે. આ તો સરેરાશ થઈ, પણ આંકડા શું કહે છે?
દેશની ૪૨૪ મહાનગર પાલિકા અને નગરપાલિકાઓ દરરોજનો ૧.૬ લાખ ટન કચરો એકઠો કરે છે. ચંદીગઢ માથાદીઠ દિવસનો ૪૭૫ ગ્રામ અને તમિલનાડુ માથાદીઠ ૪૬૭ ગ્રામ પછી ગુજરાતનો નંબર આવે છે. ગુજરાતીઓ સરેરાશ દરરોજનો ૪૫૧ ગ્રામ કચરો ઉત્પન્ન કરીને દેશની વધતી જતી સમસ્યામાં પોતાનું યોગદાન નોંધાવે છે. સરકારને સોંપાયેલા અહેવાલના જો આવા ભયાવહ આંકડા હોય તો વાસ્તવિકતા આનાથી ઘણી અલગ અને કચરા કરતા વધુ ગંદી હોય શકે છે!
ગંદકી સામે સ્વાભાવિક રીતે જ મોટો જંગ શહેરોના ભાગે જ આવે છે. એના ય પાછા કારણો છે. શહેરની તુલનાએ ગામડાંઓમાં સ્વયંમ્ સંચાલિત સફાઈ અભિયાન રહેણીકરણીમાં વણાયેલું છે. ઘરની આસપાસ, ફળિયામાં અને ગામની નાની-મોટી ગલીઓની સફાઈ આજુબાજુમાં રહેતા પરિવારની મહિલાઓ કરી જ નાખતી હોય છે અને વળી એ કચરો શહેરની તુલનાએ નાશ ન પામે એવો નથી હોતો. પ્લાસ્ટિકનો મર્યાદિત ઉપયોગ અને ખાસ તો ઝાડના પાંદડા જેવો સુકો કચરો વધુ હોવાથી એનો નાશ કરવો સરળ છે અથવા તો છાણ વગેરેની સાથે ઉકરડાંઓમાં નાખી દેવામાં આવે તો સડી જાય પછી ખેતરમાં કામ આવતું ઉપયોગી ખાતર પણ બની જાય છે. વળી, ગામડાંઓની વસતીના પ્રમાણમાં એ કચરો ગંજ ખડકાય એટલો નથી હોતો. બીજી તરફ શહેરોમાં એમાંનું કશું જ પ્રેક્ટિકલી શક્ય નથી. આસપાસની સફાઈ કરવી કે એવા ગંજ ન થવા દેવા વગેરે રોજિંદા જીવનમાં વ્યવહારમાં ઉતારવા અઘરા છે. ફરજિયાત સિસ્ટમને ફોલો કરવાની હોય છે. જાહેર કચરા ટોપલીમાં કચરો પધરાવવો, સફાઈ કામદારો એની અનુકુળતાએ આવે અને ત્યાર પછી મહાનગર પાલિકા કે નગરપાલિકાના વાહનો તેની ખૂલ્લા વાહનોમાં હેરફેર કરે. હેરફેર વખતે ય એ વાહનો બદબૂ ફેલાવીને તેની હાજરીની ચાડી ખાશે જ એ વાત તો જાણે પાક્કી! આ બધી જ પ્રક્રિયાના અંતે જેટલી સફાઈ થાય એનાથી સંતોષ મેળવવાનો અને ન થાય તો બળાપો કાઢવાનો એમ બે વિકલ્પ હંમેશા અવેલેબલ હોય જ છે. વર્ષોના વિભિન્ન રિપોર્ટ્સ પછી સ્વચ્છતામાં ઉંણા ઉતર્યા એના કારણો સ્પષ્ટ છે, બજેટ માતબર ફાળવાઈ રહ્યું છે, વ્યવસ્થા પણ ઠીક ઠીક થઈ છે, લોકોમાં સારી એવી જાગૃતિ છે. તો પછી આપણી સ્વચ્છતા સિસ્ટમની આવી ખરાબ હાલત થઈ કેમ?
                                                                             * * *
આખા ભારતમાં મૂળે આપણી સિસ્ટમ શરૃઆતથી જ નિષ્ફળતાના આયામો સર કરતી આવી છે. કચરાના કલેક્શનથી લઈને ટ્રાન્સપોર્ટેશન અને નિકાલ સુધીના બધા જ સ્તરે આપણું વ્યવસ્થાતંત્ર વામણું શબ્દને પણ વિરાટતાનો અહેસાસ કરાવે એટલું નિમ્નસ્તરનું ઠર્યું છે. તંત્રની બધા જ ક્ષેત્રોમાં જે ઘરેડ રહી છે એવું જ કંઈક આ બાબતે ય થયું, પણ સડો પેસી ગયો ત્યાં સુધી એમાં સુધારા ન થયા એટલે એ વધુ બદબૂદાર લાગે છે. શરૃઆતથી જે મેથડ અપ્લાય થઈ હોય એમાં કશું જ નવું ન કરીને વર્ષો સુધી ચલાવ્યે રાખવાનું વલણ રોગની જેમ ભેળાય ગયું છે. કોન્ટ્રાક્ટ સિસ્ટમમાં મળતિયાઓને મુનાફો કરાવી દેવાના પેંતરા રૃપે છેક કચરાના ટ્રાન્સપોર્ટેશનથી પ્રોસેસિંગ સુધીમાં બધુ લોલમંલોલ ચાલ્યા કરે છે-ચલાવી લેવાય છે.
૨૦૦૦ના વર્ષમાં બનેલાં કાયદાની જોગવાઈ પ્રમાણે કચરામાં ત્રણ પ્રકારની શક્યતા ચકાસવી ફરજિયાત છે. રિડયુસ, રિયુઝ અને રિસાઇકલઃ કચરો ઓછો કરવો, એમાંથી જેનો ફરી વપરાશ થાય એને અલગ કરીને ઘટતું કર્યા બાદ એનો અમલ કરવો અને તમામ કચરાને બે ભાગમાં (સુકો અને ગળેલો) વહેંચીને તેની રિસાઇક્લિંગની પ્રક્રિયા હાથ ધરવી.
પરંતુ આ બધામાં શ્રમ વધુ પડે એટલે કોઈ માથાકૂટમાં પડવાને બદલે કોન્ટ્રાક્ટ આપી દો, સફાઈ કામદારો એનું કામ કરશે, વાહનો એની રીતે ચાલતા રહેશે અને નક્કી થયેલી જમીન ઉપર જ્યાં સુધી કોઈ(સુપ્રીમ કોર્ટ, હાઇકોર્ટ કે અન્ય એજન્સીઓ) વાંધો ન ઉઠાવે ત્યાં સુધી રહેવા દો... પ્રકારનું વલણ સરકારી બાબુઓ અને શાસકોની માનસિકતામાં વણાઈ ગયું છે. આ બધાના પરિણામે આ ક્ષેત્રમાં પણ ભ્રષ્ટાચાર જીવાતની માફક ખદબદી રહ્યો છે. કચરો નાખવાની ડમ્પિંગ ગ્રાઉન્ડ તરીકે ઓળખાતી જગ્યાઓની અછત તો છે જ પણ અછતના પરિણામે તેની સાઇઝ અને વિસ્તાર નિયમોને હડસેલીને ખૂબ ઝડપથી વધારાઈ રહ્યાં છે. દેશમાં ઘણા ડમ્પિંગ ગ્રાઉન્ડ તો ૧૦૦ ફીટ ઊંચા છે અને હવે તેની ઊંચાઈ વધારવા માટે એરપોર્ટ ઓથોરિટી મંજૂરી આપે એની રાહ જોવાઈ છે.
શું કામ કચરો એકઠો કરીને સ્વચ્છતા નથી લઈ આવી શકાતી તેના કેટલાક અવરોધો- ઘરે ઘરે જઈને કચરો એકત્ર કરી શકાય એવી વ્યાપક વ્યવસ્થાનો અભાવ. મેગાસિટીઝ જેવા કે દિલ્હી, મુંબઈ, હૈદરાબાદ, બેંગ્લોર અને ચૈન્નાઈ જેવા શહેરોમાં ઘરે ઘરે જઈને કચરો એકઠો થઈ રહ્યો છે, પણ એમાં સરકાર કરતા એનજીઓનો ફાળો વધુ છે. એટલે એ કામ સરકાર કરે છે એવું કહી શકાય નહીં. બીજું કે કચરો ઉપાડવાથી લઈને ડમ્પિંગ ગ્રાઉન્ડ સુધી પહોંચાડવા માટે કોન્ટ્રાક્ટ સિસ્ટમનો વ્યાપક પ્રમાણમાં ઉપયોગ થાય છે. એ સિસ્ટમ જ ભ્રષ્ટ થઈ ગઈ છે. સ્વચ્છતા કરતા એના દ્વારા વધુમાં વધુ કેમ પૈસા રળી શકાય અને કેટલું ખોટું થઈ શકે એ કરવામાં જ વધુ રસ આ કોન્ટ્રાક્ટ સિસ્ટમમાં હોય છે.
કચરાના નિકાલ અથવા તો નાશ માટે આપણે ત્યાં એકસૂત્રતાનો અભાવ છે. કોઈક કહે રિસાઇકલ કરીએ તો એને ફંડ આપીને કામની સોંપણી, કોઈ કહે ગેસ બનાવી શકાય છે તો એને પરવાનો, કોઈ કહે ઉર્જા ઉત્પન્ન કરી શકાય તો એેનેય સબસિડી, કોઈ કહે પ્રાણીઓની મદદથી કચરામાંથી કમ્પોસ્ટ કરીએ તો જમીનને ઉપજાઉ બનાવી શકાય તો એનેય પરમિશન, કોઈ કહે વિદેશમાં કચરાના નિકાલ માટે અફતાલુન આઇડિયા છે, તો એનેય આર્થિક સહાય! આ બધાના પરિણામે જે સ્થાનિક સત્તાને જેમ પરવડે એમ કચરાનો મનફાવે તેમ નિકાલ થાય છે. એક રીતે બધી જ પદ્ધતિ અખતિયાર છે અને આમ જૂઓ તો કશું જ અમલી નથી!
દેશભરમાં બાયોગેસ, ઉર્જા માટેના અને અન્ય વેસ્ટમાંથી બેસ્ટ બનાવવાના વિભિન્ન લગભગ ૩૦૦ પ્લાન્ટ્સ કાર્યરત છે અને એ માત્ર કાગળ પર ચાલતા હોય એમ એ પ્લાન્ટ્સમાંથી આટલા વર્ષોમાં દેખીતો ફાયદો થયો હોય એવો એક અહેવાલ મેળવવો મુશ્કેલ છે. એક ટનના કચરા પાછળ અંદાજે રૃપિયા ૫૦૦થી ૧૫૦૦ સુધીનો ખર્ચ થાય છે. આ ખર્ચનો મોટો હિસ્સો એટલે કે ૬૦થી ૭૦ ટકા કચરો એકઠો કરવા પાછળ અને ૨૦-૨૫ ટકા ટ્રાન્સપોર્ટેશનમાં ખર્ચાય છે. કુલ બજેટનો માંડ ૫ ટકા ભાગ તેની પ્રોસેસ માટે વપરાય છે. પ્રોસેસિંગના અભાવે જ કચરાના મહાકાય ગંજનું કદ અવિરત વધી રહ્યું છે.
બંધારણમાં જોગવાઈ કરવામાં આવી છે એ મુજબ ભારત સ્વચ્છ છે કે કેમ અને શું ખૂટે છે એનો વાર્ષિક અહેવાલ સીપીસીબીએ આપવાનો હોય છે. સીબીસીબી એ અહેવાલ ભારતના વન્ય અને પર્યાવરણ મંત્રાલયની સાથે સાથે જે તે રાજ્યોને સુપરત કરે છે, પણ રાજ્યોના સત્તાધિશો કોઈક કારણોથી મહાનગરપાલિકા-નગરપાલિકાઓ સુધી એ રિપોર્ટ પહોંચાડતા નથી એવી ફરિયાદ પણ ૨૦૧૧માં ઉઠી હતી. જો અહેવાલમાંથી કશો ધડો દેવાનો હોય જ નહીં તો પછી તૈયાર કરવાનો શું અર્થ છે એવો મત પણ વ્યક્ત થતો રહે છે. વર્ષોથી જેટલા અહેવાલ સરકાર પાસે પહોંચે છે એમાં કચરાના કલેક્શનની સિસ્ટમમાં અને પ્રોસેસિંગ સિસ્ટમમાં ખામી હોવાનું ગાઈ વગાડીને કહેવાય છે. ઘણી ખરી નગરપાલિકાઓ પાસે પ્રોસેસિંગ માટે પોતાની જમીન પણ નથી હોતી એ વાતનો ઉલ્લેખ થતો રહેતો હોવા છતાં લોકોના સ્વાસ્થ્ય સાથે જોડાયેલી આવી ગંભીર વાતનો છેદ જ ઉડી જાય છે.
અમેરિકા-યુરોપિયન કન્ટ્રિઝની મેથડ અપ્લાય કરવા છતાં ફાયદો થયો નથી. કેમ કે, ત્યાં ડ્રાય કચરો વધુ છે એટલે એ જ મેથડને અહીં આપણે અપ્લાય કરીએ તો ફાયદો થવાનો નથી. જોકે, કરોડોનું આંધણ કરીને પણ આંધળું અનુકરણ થાય છે. જેનું કશું ઠોંસ પરિણામ મળતું નથી. સમસ્યાના તોડની રીત અલગ હોઈ શકે પણ દાનત ખોરાટોપરા જેવી ન હોય તો કોઈ પણ સમસ્યાનો ઉકેલ અશક્ય નથી. કરોડોનું બજેટ, સરકારની દાનત અને લોકોની ઈચ્છાશક્તિ ભળે તો અને તો જ ભારત સ્વચ્છતા તરફ પગલા માંડી શકશે. નહીંતર આવી હાલતમાં તો શહેર તો શું શેરી પણ સ્વચ્છ કરવી કપરી છે!

કચરો પેદા કરવામાં વાઇબ્રન્ટ ગુજરાત ચોથા સ્થાને!
ગુજરાતમાં મોટા ૨૧ શહેરોમાં દરરોજનો ૩૮૦૫ ટન કચરો એકઠો થાય છે. અને બીજો એટલો જ એકઠો થયા વગરનો પડયો રહેતો હશે. આ મામલે આપણો ચોથો નંબર છે. પહેલા નંબરે રહેલા મહારાષ્ટ્રમાં ૮૫૮૯ ટન કચરો દરરોજનો એકઠો થાય છે. એ પછી ૫૦૨૧ ટનના યોગદાન સાથે તમિલનાડુ બીજો ક્રમ શોભાવે છે, જ્યારે આપણાથી એક પાયદાન આગળ રહેલું રાજ્ય પશ્વિમ બંગાળ ૪૪૭૫ ટનના રોજિંદા કચરા સાથે ત્રીજા ક્રમે છે. જોકે, પાટનગર દિલ્હી પણ દરરોજ ત્રણેક હજાર ટન કચરો આપે છે. આ સરકારી આંકડા છે એટલે ખરી સ્થિતિ આના કરતા ઘણી વધારો હોય એ સ્વાભાવિક છે. ગુજરાતના ૨૧ શહેરો કે જેમાં ગાંધીનગર, અમદાવાદ, રાજકોટ, વડોદરા, સુરત, જામનગર, જૂનાગઢ, પોરબંદર, ભાવનગર, સુરેન્દ્રનગર વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. આ શહેરોમાં માથાદીઠ સરેરાશ ૫૪૧ ગ્રામ કચરો પેદા થાય છે. સીપીસીબીના અહેવાલમાં કહેવાયું છે કે ગુજરાતમાં અલગ અલગ જગ્યાએ ૮૬ પ્રોસેસિંગ પ્લાન્ટ્સ છે. જેમાં બાયોગેસ અને ઉર્જાના પ્લાન્ટ્સ છે. ભારતમાં મહારાષ્ટ્ર (૧૨૫) પછી ગુજરાત બીજા નંબરે છે છતાં આ મામલે ખાસ નોંધપાત્ર પ્રદાન શોધ્યું જડે તેમ નથી

નિક વાલેન્ડાએ સતત અણધાર્યા સ્ટંટ્સ કરીને વિશ્વભરમાં અનેરા સાહસિક તરીકે નામના મેળવી છે. 'અસંભવ' શબ્દમાં પણ વ્યક્ત ન થઈ શકે એવા સાહસોની વિક્રમી સફળતા પાછળ જેની સાત પેઢીની મહેનત બોલે છે એવા ૩૫ વર્ષના આ સાહસિકની બે દશકાની સફર પર એક નજર...

ક્યુબેકમાં ચાલતા એક સ્ટંટ્સના કાર્યક્રમમાં ૨૦ વર્ષનો યુવક ૩૦ ફીટ ઊંચે દોરડા ઉપર કોઈ જ આધાર વગર સંતુલતથી ચાલતો ચાલતો આવીને બરાબર વચ્ચે એ જ હાલતમાં બધાના આશ્વર્ય વચ્ચે અટકી ગયો અને નીચે ઉભેલી એક યુવતીને તાકી રહ્યો. એ છોકરી તેને ઘણા વખતથી ગમતી હતી. આજે તેણે પોતાની લાગણી વ્યક્ત કરી જ દેવાનું નક્કી કર્યું હતું. કાર્યક્રમ નિહાળતા ૨૫ હજાર પ્રેક્ષકો તેમ જ પિરામીડ બનાવીને કાર્યક્રમમાં ભાગીદાર બનેલા સાત ફેમિલી મેમ્બર્સની હાજરીમાં તેણે જેકેટના પોકેટમાં ખૂબ સંભાળપૂર્વક રાખેલું રેડ રોઝ કાઢ્યું અને એક પગ ઘૂંટણેથી વાળીને પ્રપોઝ કર્યું 'વીલ યુ મેરી મી!'. પ્રેક્ષકોના હર્ષનાદ વચ્ચે યુવાનની અનોખી અદાથી મોહી પડેલી યુવતીએ પ્રપોઝલ સ્વીકારી લીધી અને એક વીક પછી બંને લગ્નગ્રંથીથી પણ જોડાઈ ગયા. ૧૯૯૯માં બનેલો આ પ્રસંગ ઈરેન્ડિરા માટે કાયમ અવિસ્મરણીય બની રહ્યો. ઈરેન્ડિરા માટે સ્ટંટ્સ નવી નવાઈની વાત નહોતી, પણ આ યુવાનની પ્રપોઝ કરવાની સ્ટાઇલ નવી હતી. બાકી એમ તો ઈરેન્ડિરાનું ફેમિલી વિશ્વના સૌથી પૂરાણા ત્રણ સર્કસ પરિવાર પૈકીનું એક ગણાય છે. એ પણ સર્કસ-જોખમી સ્ટંટ્સ વગેરેની વચ્ચે ઉછરી છે એટલે સ્વાભાવિક રીતે જ તેને નિતનવા જોખમ ખેડતો આ યુવક તરત પસંદ પડી ગયો. પ્યાર માટે આવું જોખમ લેનારા એ યુવકને દુનિયા આજે કિંગ ઓફ ધ વાયર- નિલ વાલેન્ડાના નામે ઓળખે છે. જે પ્યાર માટે આવું કરી શકતો હોય એ પેશન માટે શું ન કરે?

'લોકોને સતત નવું જોવું ગમે છે. જો પ્રેક્ષકોને નવું નહીં આપીએ તો એ નવું શોધવા માંડશે. આ મંત્ર મેં બરાબર દિમાગમાં ઉતારી લીધો છે. જેના ભાગરૃપે હું માત્ર હાઈ-વાયર વોકર બનીને જ નથી રહ્યો, પણ સાથે સાથે મેં બીજા જોખમી સ્ટંટ્સ તરફ ધ્યાન આપ્યું છે. ધારણા બહારની બાબતો કરો તો જ લોકો અસાધારણ ગણીને સન્માન આપશે'. આ શબ્દો નિકના જીવનમંત્ર જેવા છે. તેણે સાયકલ-મોટર સાયકલની મદદથી સ્ટંટ્સ કર્યા છે, તો ધ વ્હિલ ઓફ ડેથના પ્રયોગો પણ કર્યા છે. સામે પક્ષે હેલિકોપ્ટરની નીચે દાંતની મદદથી લટકીને કર્યા હોય એવા પડકારો પણ હસતા મોઢે કર્યા છે. ૩૫ વર્ષના આ સાહસિકને ક્યારેય અકસ્માત નથી નડયો, પરંતુ તેના પરિવારના કેટલાય સભ્યોએ જીવ આપીને આ પરંપરાને આગળ વધારી છે. હંમેશા ધારેલા બધા જ મિશનો તેણે પળવારમાં પાર પાડયા છે. તેને સતત નવા નવા વિક્રમો માટે એવોર્ડ અપાય છે, પરંતુ તેના ચહેરા ઉપર એવોર્ડ કરતા વાલેન્ડા પરિવારની શાન જેવા જોખમી સ્ટંટ્સનો સિલસિલો આગળ વધારી શકાયો એનો આનંદ વધારે ઝલકે છે!
                                                                              * * *
નિક સર્કસ અને વિવિધ સાહસો કરતા મૂળ જર્મનીના અને સમયાંતરે અમેરિકા સ્થિત થયેલા વોલેન્ડા પરિવારની સાતમી પેઢીનો સાહસિક છે. તેના પરિવારમાં પુરુષો જ નહીં, પરંતુ મહિલાઓ પણ આવા હેરતઅંગેજ  સ્ટંટ્સ માટે જાણીતી છે. ૨૦૧૧માં નિક અને તેની માતાએ એક દોરડા ઉપર સામ-સામા ચાલીને સંયુક્ત રીતે બે ટાવર્સની વચ્ચે વાયર વોક કર્યું હતું. આ બાબત દર્શાવી દે છે કે તેના પરિવાર માટે સાહસ કેટલું સહજ છે. ૧૯૨૦થી અધ્ધરતાલ દોરડા ઉપર ચાલવાના સ્ટંટના કારણે નિકના પડદાદા કાર્લ વાલેન્ડર ખ્યાતનામ થયા હતા. 'કાર્લે ધ ફ્લાઇંગ વાલેન્ડાસ' નામથી સર્કસ અને સાહસથી ભરપૂર કાર્યક્રમો રજૂ કરતી કંપની બનાવી હતી. તેમને એ સમયે ખૂબ જ લોકપ્રિયતા મળી હતી. કાર્લ પછી આવી પ્રસિદ્ધિ નિકને મળી છે. નિક માટે પોતાના પડદાદા કાર્લ જ બાળવયથી રોલ મોડેલ રહ્યા છે. બધા જ કરતબોની સફળતા પછી નિક તેના પડદાદાને એ અર્પણ કરી દે છે. એક જોખમી સ્ટંટ કરતી વખતે કાર્લે દોરડા પરથી બેલેન્સ ગુમાવ્યું હતું અને ઊંચાઈ ઉપરથી નીચે પટકાવાને કારણે ૭૩ વર્ષની વયે તેમનું મૃત્યુ થયુ હતું. આ ઘટનાના એક વર્ષ પછી નિકનો જન્મ થયો હતો. આશ્વર્યજનક બાબત એ છે કે કાર્લનો જન્મ જાન્યુઆરી માસમાં થયો હતો અને નિકનો જન્મ પણ જાન્યુઆરી માસમાં જ થયો હતો એટલે નિકના પિતાને ઘણા ભવિષ્યવેત્તાઓએ એમ કહ્યું હતું કે તેમના પિતાનો જન્મ પુત્ર રૃપે થયો છે!
વાલેન્ડા પરિવારને પ્રસિદ્ધિ અને પ્રેક્ષકોનો પ્યાર મળ્યો એ સાથે સાથે તેમણે તેની આકરી કિંમત પણ ચૂકવી છે. આ સર્કસ દ્વારા ૭ સભ્યોનો પિરામીડ ખૂબ જ પોપ્યુલર થયો હતો. ૧૯૬૨માં એક અકસ્માત થયો ત્યારે પિરામીડનું સંતુલન રહ્યું નહીં અને એ જોખમી ખેલ કરવામાં બે સભ્યોએ જીવ ખોયો હતો. એટલું જ ઓછું હોય એમ નિકના કાકા મારિયોને પેરેલિસિસ થઈ ગયો હતો. છેલ્લા પાંચ દશકામાં આ પરિવારે એક મોભી સહિત ત્રણ સ્વજનો ગુમાવ્યા છે.
સર્કસ સાથે સાત-સાત પેઢીથી સંકળાયેલા પરિવારમાં જન્મ થવાને કારણે નિકની આકરી તાલીમ બાળવયે જ થઈ ગઈ હતી. સામાન્ય રીતે બાળક ચાલતા શીખે એ ઉંમરે તેના માટે માતા-પિતા અલગ અલગ પ્રકારની ચાલવાની સાયકલ્સ વગેરેની વ્યવસ્થા કરતા હોય છે, પરંતુ વાલેન્ડા પરિવારમાં બાળક દોરડા પર ચાલતા શીખે! નિક માત્ર બે વર્ષનો હતો ત્યારે જ તેના માતા-પિતાએ તેને દોરડા પર ચાલતા શિખવાડયું હતું. યુવાન થયો ત્યાં સુધીમાં આ બધી જ કળામાં તે મહારત હાંસિલ કરી ચૂક્યો હતો. ૬ વર્ષની વયે પ્રથમ વખત નાયગ્રા ધોધ જોયો ત્યારે તેણે પરિવારના સભ્યોને કહ્યું હતું કે હું એક દિવસ આ ધોધ દોરડા પર ચાલીને પાર કરીશ. પરિવારના સભ્યોએ તેને બાળસહજ વાત ગણીને હસી કાઢી હતી, પણ તેણે મનમાં બરાબર એ ગાંઠ વાળી લીધી હતી જે સપનું તેણે ૨૦૧૨માં ૩૨ વર્ષની વયે સાકાર કર્યું હતું.
જોકે, એક સમયે તેના પિતાએ નિકને બીજા કોઈ ધંધામાં નસીબ અજમાવવાનું સૂચન કર્યું હતું. કેમ કે, સર્કસને પાટિયા લાગવા માંડયા હતા એટલે તેના પિતાને એમાં સંતાનોનું ભાવિ જણાતું ન હતું. નિકના પિતા ડેલિલાહ વાલેન્ડાએ 'ધ લાસ્ટ ઓફ ધ વાલેન્ડાસ' નામની એક કિતાબ લખી હતી જેમાં આવા જોખમી સ્ટંટ્સ સામે વધતા પડકારોની વાત કરીને પરિવારની આ છ પેઢી જૂની પરંપરાનો પોતાનાથી અંત આવશે એવું ખૂબ ખેદપૂર્વક તેમાં લખ્યું હતું. જો સાહસિક જોખમો ન ખેડી શકાય તો નિકની ઈચ્છા પાયલટ બનવાની હતી. તેના પિતાએ નિકને પાયલટ બનવાનું સ્વપ્ન પૂર્ણ કરવા હિંમત આપી હતી, ૧૯૯૮થી તેના જીવનમાં એક મોટો વળાંક આવ્યો, જેના કારણે દુનિયાને એક લિજેન્ડરી સ્ટંટમેન મળ્યો. કાર્લે ક્રિએટ કરેલો સાત સભ્યોનો પિરામીડ ફરીથી નવા સ્વરૃપે રજૂ થયો ત્યારે તેનો એક સભ્ય નિક પણ હતો. પછીથી આ ઘટનાનો ઉલ્લેખ કરીને નિકે કહ્યું હતું કે 'પ્રેક્ષકોનો પ્રેમ અને ટેલિવિઝનના દ્રશ્યો જોઈને મને લાગ્યું કે આટલા લોકોનો પ્રેમ મળે છે અને વાલેન્ડા નામમાં જે વિશ્વાસ લોકો દાખવી રહ્યાં છે એ પરંપરાને મારે આગળ વધારવી જોઈએ. બસ એ ઘડીએ મેં નક્કી કર્યું કે મારો જન્મ આ કામ માટે જ થયો છે અને હું જીવનભર આ કામ જ કરીશ. ત્યાર પછી મેં ક્યારેય પાછું ફરીને જોયું નથી, જોવાની નવરાશ પણ નથી મળી'.
                                                                              * * *
નિકનું માનવું છે કે ઈશ્વરે તેને આ શક્તિ જન્મજાત આપી છે એ સિવાય તે કદાચ આ કામ પાર પાડી શકે નહીં. તે એક પણ સ્ટંટ્સની આગોતરી તૈયારી નથી કરતો. સ્ટંટ્સ કરતા પહેલા પરિવાર સાથે બેસીને પ્રાર્થના કરે છે અને પછી તે દોરડા પર ચાલવાનું શરૃ કરે ત્યારે તેને એમ જ લાગે છે કે તે ઈશ્વર તેને ચાલવા માટે પ્લેટફોર્મ પૂરું પાડે છે. આઝાદીની તર્જ પર રચાયેલા રામપ્રસાદ બિસ્મિલના શબ્દો 'હોશ ઉડા દેંગે હમેં રોકો ન આજ, દૂર રેહ પાએ જો હમસે દમ કહાઁ મંઝિલ મે હૈ...' અહીં આ યુવાનને થોડા અલગ રીતે લાગુ પડે છે એવું નથી લાગતું?

નિકના જોખમોની વણજાર...
* ગયા સપ્તાહે ૨ નવેમ્બર, ૨૦૧૪ના રોજ બે બિલ્ડિંગ્સ વચ્ચે દોરડા ઉપર ઊંચાઈ અને ઝડપનો નવો વિક્રમ કાયમ કર્યો હતો. સાથે-સાથે આંખ ઉપર પટ્ટી બાંધીને ઊંચાઈ પર ચાલવાનો વિક્રમ પણ તેને પોતાના નામે કર્યો હતો.
* તેના નામે ગિનીસ બૂક ઓફ વર્લ્ડ રેકોર્ડ્સમાં નવ રત્નો જેવા નવ વિક્રમો નોંધાયેલા છે.
* આ બધા સ્ટંટ્સ વખતે તેનો એક જ મેસેજ હોય છે કે દિલની વાત સાંભળો અને એ પ્રમાણે વર્તો
* નિકના બધા જ જોખમી સ્ટંટ્સ વખતે તેની પત્ની અને ત્રણ બાળકો આસપાસમાં જ હોય છે. નાયગ્રા ધોધ પર ચાલતા અગાઉના સાત દિવસ પહેલા તેણે પ્રથમ વખત પરિવારથી દૂર રહેવાનું પસંદ કર્યું હતું.
* ૨૦૦૮માં તેણે દોરડા પર ૨૫૦ ફીટ લાંબી અને ૧૩૫ ફીટ ઊંચી સાયકલ રાઇડ કરીને ગિનીસ બૂક ઓફ વર્લ્ડ રેકોર્ડ્સમાં સ્થાન મેળવ્યું હતું.
* ૨૩ જૂન, ૨૦૧૩ના દિવસે દોરડા પર ચાલીને ઊંચાઈ પરથી ગ્રાન્ડ કેન્યલ એરિયા ક્રોસ કરનારો તે દુનિયાનો પ્રથમ સાહસિક બન્યો હતો.
* ૧૦ જૂન, ૨૦૧૧નો દિવસ નિક માટે નવા સીમાચિન્હ રૃપ બની રહ્યો. ૨૫૦ ફીટ ઊંચે ઉડતા હેલિકોપ્ટરમાં દાંતથી પક્કડ જમાવીને તેણે સ્ટંટ કર્યો ત્યારે વિશ્વભરના સમાચાર માધ્યમોમાં તેણે સ્થાન મેળવ્યું હતું.
* તેના માટે અમેરિકા અને કેનેડાએ ૧૧૬ વર્ષનો પ્રતિબંધ હટાવીને નાયગ્રા ધોધ ઉપર દોરડા પર ચાલવાનો તેનો માર્ગ મોકળો કરી આપ્યો હતો. આ અભૂતપૂર્વ ઘટના હતી કે જ્યારે કોઈ એક સ્ટંટમેન માટે કાયદામાં આટલો મોટો ફેરફાર કરાયો હોય. વળી બંને દેશોએ બે વર્ષ સુધી જિયોગ્રાફિકલ સર્વે પણ કરાવ્યો હતો. ૧ લાખ ૨૦ હજાર ચાહકો તેના સ્ટંટની બીજ તરફ રાહ જોઈને ઉભા હતા. કોઈ એક કરતબ માટે આટલા લોકો રાહ જોતા હોય એવો પણ એ વિરલ બનાવ હતો.
* ૬૫ વર્ષની વયે કાર્લે ૧૨૦૦ ફીટ લાંબું વોક કર્યુ હતું એને આજેય તે પોતાના કરતા એને વધુ મહાન કરતબ ગણે છે

દિવાળીના ધમાકા વચ્ચેે ૫૭ વર્ષના ગૂગલના સિનિયર વાઇસ પ્રેસિડેન્ટ એલન યુસ્ટેસે ઊંચાઈએથી કૂદકો લગાવીને નવી ઊંચાઈ મેળવી છે. સાધારણ પરિસ્થિતિમાં ઉછરેલા એલને હંમેશા અસાધારણ સફળતા મેળવ્યે રાખી છે. અભ્યાસ પૂરો કરવા એક સમયે પાર્ટટાઇમ પોપકોર્ન વેચનારા યુવકે જીવનના ઉતર્રાધ સુધીમાં અપ્રતિમ નામ-દામ મેળવી લીધા  છે...

૧૯૭૪નું વર્ષ હતું. ફ્લોરિડામાં વોલ્ટ ડિઝનીની મોનોરેલનો કોન્ટ્રાક્ટ માર્ટિન મેરિએટા નામની કંપનીને મળ્યો હતો. કંપનીએ પાઇનહિલ્સમાં કામદારોને રહેવા માટે નાનકડાં ક્વાર્ટર્સ ફાળવ્યા. એમાંના એક કર્મચારીનો પુત્ર સ્કૂલનો અભ્યાસ પૂરો કરીને કોલેજમાં આવ્યો. ૧૭ વર્ષના એ છોકરાએ સ્કૂલમાં અવ્વલ આવીને આગળના અભ્યાસ માટે સ્કોલરશિપ મેળવી લીધી. સ્કોલરશિપથી કોલેજની ફીની સમસ્યા તો ઉકલી ગઈ, પણ કોલેજના અન્ય ખર્ચાની વ્યવસ્થા કરવી જરૃરી હતી. તેણે એનો ઉકેલ શોધી લીધો. કોલેજ ટાઇમમાં લેક્ચર ભરવાના અને બાકીના ફાજલ સમયમાં પોપકોર્ન વેંચીને પૈસા કમાવાનો વિકલ્પ તેને માફક આવી ગયા. વચ્ચે વેકેશનના સમયગાળા દરમિયાન ડિઝની વર્લ્ડના મોનોરેલ પ્રોજેક્ટમાં પાર્ટટાઇમ નોકરી કરીને બચત કરવાનો કીમિયો પણ બરાબર કારગત નીવડયો.
પુસ્તકો અને કપડા સહિતની વર્ષ દરમિયાન ખપમાં આવતી ખરીદી એ આ વેકેશનમાં કમાયેલા પૈસાથી કરતો. આમ કરતા તેની કોલેજ પૂરી થઈ. તેણે કમ્પ્યુટર ઈજનેરીની ડિગ્રી મેળવી હતી.  એ સમયે હજુ કમ્પ્યુટર ઈજનેરી આજના જેટલી વિકસિત નહોતી થઈ. કમ્પ્યુટર ઈજનેરને બીજી શાખાઓના એન્જિનિયરની જેમ માતબર પૈસા મળે એવી અપેક્ષા થોડી વધારે પડતી હતી એટલે કમ્પ્યુટર એન્જિનિયરે એ સમયે હજુ વિકસી રહેલી નવી નવી કંપનીઓમાં કામ શોધવું પડતું. આ છોકરાએ પણ નોકરીની શરૃઆત સિલિકોન વેલીની એક સાવ સામાન્ય કંપનીથી કરી, પણ તેના સતત કામ કરતા રહેવાના ખંત અને મહેનતકશ સ્વભાવે તેણે પોતાના ક્ષેત્રમાં એક પછી ઊંચાઈ મેળવ્યે રાખી.
નોકરી ઉપરાંત તેને કમ્પ્યુટર અંગેના નવા સંશોધનોમાં પણ એટલી જ દિલચસ્પી હતી. નોકરી-સંશોધનની સાથે સાથે તેણે કમ્પ્યુટર સાયન્સના ક્લાસ ભરવાનું ય શરૃ રાખ્યું. ૧૯૮૪માં તેણે પીએચ.ડી પૂરું કર્યું ત્યારે તેની સંશોધનની આવડત પર એકેડમિક મહોર પણ લાગી ચૂકી હતી. તેણે જે ઝડપથી રસ્તો કંડાર્યો હતો એ પછી તો તેની આગેકૂચને રોક લગાવવાનું કામ કોઈ પણ માટે અશક્ય હતું. તેની આવડતમાં હવે અમેરિકાની માતબર કંપનીઓ રસ દાખવવા લાગી હતી. તેણે સમય પારખીને ઝડપથી વિશ્વમાં પોતાનો ડંકો વગાડતી કંપની ગૂગલને ડાળ બનાવી લીધી. ગૂગલમાં રહીને તેને દૌલત-શોહરત મળ્યા, પરંતુ તેના નસીબમાં કમ્પ્યુટર ઈજનેર તરીકે નહીં, પણ સાહસિક એલેન યુસ્ટેસ તરીકે ઓળખાવાનું લખ્યું હતું એની કલ્પના તો તેણે છેક ૨૦૧૧ સુધી નહોતી કરી!
                                                                         * * *
'ઈટ વોઝ અમેઝિંગ! આ વાઇલ્ડ રાઇડિંગ મારા જીવનની યાદગાર પળ હતી. ત્યાંથી હું વાતાવરણના એક એક લેયર્સ અનુભવી શકતો હતો. એ સમયે મને અવકાશની ડાર્કનેસ ખૂબ સુંદર લાગી રહી હતી. આટલું મનોહર દ્રશ્ય મારી જિંદગીમાં મેં ક્યારેય જોયું નથી... અને ઝડપ, ઝડપ તો એવી હતી કે જાણે થોડી વાર માટે હું પોતે જ સુપરસોનિક અવકાશ યાન બની ગયો ન હોઉં. હું આકાશી ઊંચાઈ છોડીને જમીન પર આવી રહ્યો હતો ત્યારે વિચારતો હતો કે આ ૧૫ મિનિટ હજુ થોડી વધુ લાંબી ચાલે તો કેટલું સારું!'
અવાજની ગતિને ભેદીને અવકાશી ઊંચાઈ પરથી ધરતી પર પગ મૂકનારા કમ્પ્યુટર સાયન્ટિસ્ટ એલન યુસ્ટેસે આ શબ્દો ઉચ્ચાર્યા ત્યારે તેના ચહેરા પર ભારોભાર આત્મવિશ્વાસ છલકાતો હતો. તેણે એક સાથે ત્રણ ત્રણ વિક્રમ ઉપર કબ્જો જમાવ્યો હતો. ૧,૩૫,૯૦૮ ફીટની ઊંચાઈ પરથી છલાંગ લગાવીને ઓસ્ટ્રેલિયન સાહસિક ફેલિક્સ બોમગાર્ટનરનો ૧,૨૮,૧૦૦ ફીટની ઊંચાઈનો રેકોર્ડ તોડયો હતો. તો ૧૩૨૧ કિ.મી. પ્રતિ કલાકની ઝડપે નીચે આવીને ફેલિક્સના જ ૧૩૦૧ કિ.મી. પ્રતિ કલાકના વિક્રમને ધ્વસ્ત કર્યો હતો. ૧,૨૩,૪૧૪ ફીટનું ફ્રી ફોલ અંતર ૪ મિનિટ અને ૨૭ સેકન્ડમાં કાપ્યુ હતું. અગાઉ ૫ મિનિટમાં ૧ લાખ ૧૮ હજાર ફીટનું અંતર કાપવાનો વિક્રમ ફેલિક્સના નામે જ બોલતો હતો.
રેકોર્ડ બ્રેકિંગ સ્પીડે જમીન સુધી આવતા પહેલા ૩૫ હજાર ક્યૂબિક ફીટ હિલિમય વાયુ ભરેલાં બલૂનની સહાયતાથી એલન યુસ્ટેસે લગભગ ૨ કલાકની મુસાફરી કરીને અવકાશમાં ધારેલી ઊંચાઈ મેળવી હતી.
૧૪ ઓક્ટોબર, ૨૦૧૨ના દિવસે ફેલિક્સ બોમગાર્ટનરે અવાજની ગતિએ જમીન ઉપર આવવાના વિક્રમ બનાવ્યો હતો એના બરાબર બે વર્ષ અને ૧૦ દિવસ પછી એલને આ વિક્રમ તોડયો, પણ ખરેખર તો એની શરૃઆત ફેલિક્સના જમ્પ અગાઉ ૨૦૧૧થી શરૃ થઈ ચૂકી હતી. ગૂગલના એક ખાનગી મિશનના ભાગરૃપે સ્પેસ સ્યુટમાં સ્ટ્રેટોસ્ફિયરને લગતા કેટલાક સંશોધનો માટે આ પ્રોજેક્ટ શરૃ કરવામાં આવ્યો હતો. ફેલિક્સે પહેલાથી જ જમ્પની જાહેરાત કરી દીધી હોવાથી વિશ્વભરના સમાચાર માધ્યમોનું ધ્યાન તેમના તરફ હતું, પણ આ આખો પ્રોજેક્ટ એકદમ ખાનગી ધોરણે રખાયો હોવાથી એલને સાહસમાં સફળતા મેળવ્યા પછી તેની નોંધ લેવાઈ હતી. ઉડીને આંખે વળગે એવી બીજી એક વાત એ છે કે બંનેના સાહસમાં મુખ્ય ફરક ઉંમરનો છે. ફેલિક્સે છલાંગ લગાવી ત્યારે તે ચાલીસીમાં હતો. જ્યારે ગૂગલના નોલેજ વિભાગના વાઇસ પ્રેસિડેન્ટ તરીકે કાર્યરત એલન યુસ્ટેસ નિવૃત્તિના આરે છે. ૫૭ વર્ષના એલને મોટાભાગનો સમય લેબોરેટરીમાં સંશોધન પાછળ કે ઓફિસમાં સાથી કર્મચારીઓને માર્ગદર્શન પૂરું પાડવામાં ગાળ્યો છે. તેને સ્કાઇ ડાઇવિંગ પ્રકારના કોઈ સાહસ સાથે દૂરનો સંબંધ નહોતો. ફેલિક્સ પહેલેથી જ સાહસિક તરીકે વિખ્યાત હતો અને મોટો જમ્પ લગાવતા અગાઉ કંઈ કેટલીય છલાંગો લગાવી ચૂક્યો હતો. બીજી બાજુ સાહસનું પોતાનું ક્ષેત્ર ન હોવા છતાં ઢળતી ઉંમરે આવડું ખેડાણ કરવાના કારણે પણ એલનનું આ વિશિષ્ટ સાહસ ગણાવી શકાય.
મૂળે તો બાળપણમાં બધાથી અલગ તરી જવાનો જે ગુણ એલને વિકસાવ્યો હતો એ જ તેને આવું સાહસ કરવા પ્રેરે છે. એ સમયે કે જ્યારે પોતાના ક્લાસમેન્ટ્સ કમ્પ્યુટર ઈજનેરીમાં પ્રવેશ નહોતા મેળવતા ત્યારે એનાથી સામા પ્રવાહે જવું, આર્થિક સ્થિતિ નબળી હોવાના કારણે ભણવાની સાથે સાથે કમાણી કરવાનો વિકલ્પ ઊભો કરવો, સામાન્ય કંપનીમાં નોકરી શરૃ કરી હોવાથી દેશની અગ્રગણ્ય કંપનીના દરવાજા ઓપન થાય એ માટે એકેડમિક અને પ્રાયોગિક સફળતા મેળવવા જેવા કેટલાય સાહસો ખરેખર તો એલનના સ્વભાવમાં હતા.
 

૧૯૯૯માં ગૂગલ સાથે કામ શરૃ કરનારા એલન યુસ્ટેસના એચપી સાથેના અનુભવને ધ્યાનમાં રાખીને ગૂગલે તેને તરત જ એન્જિનિયરિંગ વિભાગના વાઇસ પ્રેસિડેન્ટ બનાવી દીધા. એમાં એલને થોડા વર્ષો જીવ રેડીને કામ કર્યું. ૨૦૦૬માં ગૂગલે પ્રમોશન આપીને તેમને પ્રોડક્ટ રિસર્ચ એન્ડ ડેવલપમેન્ટ એક્ટિવિટીઝ ડિપાર્ટમેન્ટના સિનિયર વાઇસ પ્રેસિડેન્ટ બનાવ્યા. ૨૦૧૧થી એલન ગૂગલના સૌથી મહત્ત્વના એક એવા નોલેજ વિભાગના સિનિયર વાઇસ પ્રેસિડેન્ટની જવાબદારી નિભાવી રહ્યા છે. સાથે સાથે ગૂગલના ફૂડ બેંક અને સ્કોલરશિપના પ્રોજેકટ પણ સંભાળે છે.
ગૂગલમાં અલગ અલગ વિભાગમાં મહત્ત્વની જવાબદારીઓ ઉપાડવાની સાથે આ સિક્રેટ મિશનનો ભાર તેમના મજબૂત ખભા ઉપર આવ્યો ત્યારે છેક સુધી તેમણે છલાંગ લગાવવાની હિંમત પોતે કરશે એવી જાહેરાત નહોતી કરી. સ્પેસ સ્યુટ સહિતના સંશોધનો અને તૈયારી થતી હતી એ સમયગાળામાં જ મનોમન નક્કી કરીને એલને તૈયારી આરંભી દીધી હતી. જે બે કંપની સહભાગી હતી એનેય આ વાતની જાણ નહોતી. પ્રયોગ માટે પસંદ કરાયેલા સંભવિત ઉમેદવારો સાથે એલને તાલીમ મેળવવાનું શરૃ કર્યું હતું અને સિક્રેટ પ્રોજેક્ટની જેમ જ અંતે સિક્રેટ છતું કરીને પોતાનો મનસૂબો જણાવ્યો હતો. ક્યારેય ન કરેલા કામ માટે અને પોતાની કુશળતાથી દૂરના ક્ષેત્રમાં આમ અચાનક હાથ નાખીને સફળતા મેળવવી એના માટે જથ્થાબંધ હિંમત જોઈએ. એ હિંમત જૂટાવવા માટે એલન વાહવાહીના હકદાર ઠરે છે. આખી જીંદગી ઓફિસમાં કે સંશોધનો માટે લેબોરેટરીમાં વીતાવ્યા બાદ અને વળી નિવૃત્તિનું કાઉન્ડ ડાઉન શરૃ થઈ ચૂક્યું હોય ત્યારે સ્પેસ સ્યૂટના પ્રયોગ માટે આવડી હિંમત કરવાનું કામ ક્યો અધિકારી કરે?

એક ભારતીય સાથીદાર સાથે એલનની લાંબી ઈનિંગ
આઈઆઈટી-કાનપુરમાં ભણેલા અમિતાભ શ્રીવાસ્તવ સાથે એલન યુસ્ટેસની લાંબી ઈનિંગ રહી છે. સમવયસ્ક અને હમહોબી એવા અમિતાભ સાથે મળીને એલને ચીપ માટે એટીઓએમ રિસર્ચ વર્ક કર્યું હતું. ૯૦ દાયકામાં શરૃ થયેલું કામ કેટલાય વર્ષો સુધી ચાલ્યા બાદ છેક ૨૦૦૫માં બંનેને સહિયારો એવોર્ડ આપીને તેમનું સન્માન કરાયું હતું. ચીપના બંધારણમાં અતિ મહત્ત્વના પરિબળો માટે કામ કરનારા આ બંને પાસે તેના પેટન્ટ નોંધાયેલા છે. એલને ગૂગલ જોઈન કર્યું પછીથી એક તબક્કે આ કામ અધૂરું રહેશે એવી દહેશત હતી. બીજી તરફ અમિતાભે પણ માઇક્રોસોફ્ટ સહિતની મોટી કંપનીઓમાં ઘણો વખત મહત્ત્વના હોદ મેળવ્યા હતા. એલન અને અમિતાભ ભરચક કામમાં એવા ડૂબી ગયા હતા કે કામ જેમનું તેમ અટકી પડયું હતું. અંતે બંનેએ વ્યસ્તતા વચ્ચે પણ સંપર્ક સેતુ જોડી રાખીને ધારેલું કામ કરવામાં સરળતા મેળવી હતી. બંનેના સંશોધન પર પછીથી એલન યુસ્ટેસે એક પુસ્તક પણ લખ્યું છે.