મધ્યાંતર - હર્ષ મેસવાણિયા

અત્યારે અચાનક જ ગાત્રો થિજવી દે એવી ઠંડી પડવા લાગી છે, પણ ભરશિયાળે ક્યારેક ઉનાળા જેવી ગરમી પણ પડતી હોય છે. હવામાનની સ્થિતિ વિચિત્ર થતી જાય છે. પૃથ્વીના તાપમાનને લઈને વિજ્ઞાનીઓ ચિંતિત થાય એવા સમાચાર આવ્યા છે. નાસા અને નોઆએ ૨૦૧૨માં પૃથ્વીના તાપમાનના આંકડા રજૂ કર્યા, જેમાં ૧૮૮૦થી આજ સુધીનાં ટોપ ટેન ગરમ વર્ષમાં ૨૦૧૨નો પણ સમાવેશ થયો છે

છેલ્લા એક દાયકાથી પૃથ્વીનું તાપમાન ચિંતાજનક રીતે વધી રહ્યું છે. ટોપ ટેન ગરમ વર્ષોમાં મોટા ભાગનાં વર્ષો ૨૧મી સદીનાં છે. પ્રતિ વર્ષ અગ્રણી વૈજ્ઞાનિક સંસ્થા નાસા અને બીજી એક એટમોસ્ફિયરની સંસ્થા નોઆ (નેશનલ ઓસનિક એટમોસ્ફિયર એડમિનિસ્ટ્રેશન) વર્ષ આખાના સરેરાશ તાપમાનના આંકડા રજૂ કરે છે અને એના પરથી નક્કી થાય છે કે પૃથ્વીનું તાપમાન કેટલું સ્થિર રહ્યું છે. આ બંને સંસ્થાઓએ આપેલા આંકડા પ્રમાણે ૨૦૧૨નું વર્ષ ૧૮૮૦થી આજ સુધીના સૌથી ગરમ વર્ષમાં સમાવેશ પામ્યું.

ખરેખર તો છેલ્લા થોડા દાયકાઓથી વાતાવરણમાં વિચિત્ર ફેરફારો થતા હોવાનું ધ્યાનમાં આવ્યું છે અને આપણે પણ તેનો અનુભવ કરીએ છીએ. જેમ કે, અચાનક જ શિયાળામાં પણ ઉનાળા જેવું વાતાવરણ થઈ જાય છે. તો ઋતુઓ જે રીતે તેના સ્વાભાવિક ક્રમમાં પહેલા જોવા મળતી તેમાં પણ મોટું પરિવર્તન આવ્યું છે ત્યારે નાસા અને નોઆ દ્વારા જાહેર થયેલા તાપમાનના રિપોર્ટથી ફરી પાછી પૃથ્વીના વાતાવરણને લઈને વિજ્ઞાનીઓમાં ચર્ચા શરૂ થઈ છે.

કઈ રીતે નક્કી થાય છે ગરમ વર્ષ?

હવામાનનાં નક્કી કરાયેલાં ધારાધોરણો પ્રમાણે પૃથ્વીનું વાર્ષિક સરેરાશ તાપમાન જો ૧૪ ડિગ્રી સેલ્સિયસ હોય તો એ વર્ષ તાપમાનની દૃષ્ટિએ એકદમ યોગ્ય કહેવાય, પણ તાપમાનમાં ૧૪ ડિગ્રી સેલ્સિયસથી વધારો નોંધાય તો એ વર્ષ ગરમ વર્ષ ગણાય છે. એ પ્રમાણે જોવા જઈએ તો ૨૦૧૨ના વર્ષમાં સરેરાશ તાપમાન નાસાના કહેવા પ્રમાણે ૦.૫૬ સેલ્સિયસ જેટલું ઊંચું હતું જ્યારે નોઆના આંકડા મુજબ તાપમાન ૦.૫૮ સેલ્સિયસ વધારે હતું. એટલે કે વર્ષનું એવરેજ તાપમાન ૧૪.૪૭ ડિગ્રી રહ્યું હતું.

૨૧મી સદીમાં તાપમાનમાં થઈ રહેલો વધારો

ગ્લોબલ વોર્મિગ ૨૧મી સદીમાં સૌથી મોટી સમસ્યા છે એ વાતના પુરાવાઓ વૈશ્વિક તાપમાનમાંથી સતત મળતા રહે છે. ૨૧મી સદીનાં આ તમામ ૧૨ વર્ષ ૨૦મી સદીનાં વર્ષોના સરેરાશ તાપમાન કરતાં વધારે ગરમ રહ્યાં છે એવું નાસા અને નોઆ બંને સંસ્થાના ધ્યાનમાં આવ્યું છે. નાસા અને નોઆ બંનેના ટોપ ટેન ગરમ વર્ષની યાદીમાં ૨૦મી સદીનું એકમાત્ર ૧૯૯૮નું વર્ષ જ દેખાય છે એ સિવાયનાં બાકીનાં તમામ વર્ષો ૨૧મી સદીનાં છે. ૧૩૨ વર્ષના તાપમાનના આંકડાનો અંદાજ કાઢયા પછી નોઆના ડિરેક્ટર થોમસ કાર્લના જણાવવા પ્રમાણે જો ૧૪ ગરમ વર્ષની યાદી બનાવવામાં આવે તો ૨૧મી સદીનાં તમામ ૧૨ વર્ષોનો આ યાદીમાં સમાવેશ કરવો જ પડે તેમ છે. વળી, ૨૦મી સદીના છેલ્લા દશકામાં પણ સરેરાશ તાપમાનમાં બહુ વધારો નોંધાયો ન હોવાનું તેમણે જણાવ્યું હતું. એ દાયકામાંથી માત્ર એક ૧૯૯૮ના વર્ષનો જ એમાં સમાવેશ થાય છે.

 બીજી મહત્ત્વની વાત એ છે કે ૧૯૭૬થી ૨૦૧૨ સુધીના છેલ્લાં ૩૬ વર્ષના ગાળામાં એવરેજ ટેમ્પરેચર ગત એક સદીની તુલનાએ ઊંચું રહ્યું છે. છેલ્લા ત્રણ દાયકામાં સરેરાશ ૦.૨૭ ડિગ્રી સેલ્સિયસ જેટલું તાપમાન વધ્યું છે. ભારતની જ વાત કરીએ તો ભારતનું વાર્ષિક સરેરાશ તાપમાન અત્યારે છેલ્લા એક-બે દશકામાં ૨૫થી ૨૭ ડિગ્રી સેલ્સિયસને આંબી ગયું છે. હવામાન ખાતાના એક રિપોર્ટ પ્રમાણે માત્ર અડધી સદી પહેલાં આ સરેરાશ તાપમાન ૨૨થી ૨૫ ડિગ્રી સેલ્સિયસ સુધી માંડ પહોંચી શકતું હતું. જો આમ ને આમ વૈશ્વિક તાપમાનમાં વધારો થતો રહેશે તો ઠંડા પ્રદેશોમાં ઠીક પણ ભારત જેવા પ્રમાણમાં ગરમ પ્રદેશોમાં ઉનાળા દરમિયાન રહેવું મુશ્કેલ બનતું જશે.          

વિશ્વનાં ટોપ ટેન ગરમ વર્ષ

૧૮૮૦થી પૃથ્વીના એવરેજ તાપમાનનો ક્યાસ કાઢવાની શરૂઆત થઈ હતી. આ ૧૩૨ વર્ષમાં ક્યારેક તાપમાન નોર્મલ રહ્યું છે તો અમુક વર્ષો ઠંડાં રહ્યાં હતાં. તાપમાનનો પારો ઊંચો આવ્યો હોય એવાં દસ વર્ષોની યાદી અહીં રજૂ કરવામાં આવી છે.