મધ્યાંતર - હર્ષ મેસવાણિયા

રેપ કેપિટલ તરીકે કુખ્યાત થઈ ગયેલા દિલ્હીમાં બનેલી ગેંગરેપની ઘટના ઉપરાંત દેશમાં મહિલાઓ પર વધી રહેલા અત્યાચાર-છેડતીના બનાવો પછી મહિલા પોલીસની સંખ્યામાં વધારો કરવાની માંગણી ઊઠી છે. એમાં પણ દિલ્હીમાં પ્રદર્શનકારી મહિલાઓ પર પોલીસ જવાનો દ્વારા યુવતીઓ પર કરાયેલા લાઠીચાર્જ અને દમનનાં દૃશ્યો જોવા મળ્યાં એટલે મહિલા સંગઠનોને એક મહત્ત્વનો તેમજ નોંધપાત્ર મુદ્દો મળી ગયો. આ બધી ઘટનાઓ પછી ચર્ચાતો સવાલ સામે આવ્યો કે શું યુવતીઓનાં પ્રદર્શનને કાબૂમાં લેવા માટે મહિલા પોલીસની સંખ્યા પર્યાપ્ત નથી?

આ પેચિદા સવાલનો જવાબ પણ કદાચ 'હા'માં જ આપવો પડે એવી સ્થિતિ છે, કારણ કે આ મુદ્દાએ ગરમાવો પકડયો એટલે બ્યુરો ઓફ પોલીસ રિસર્ચ એન્ડ ડેવલપમેન્ટ દ્વારા મહિલા પોલીસમથકોની વિગતો આપવામાં આવી ત્યારે સામે આવ્યું કે ખરેખર મહિલા પોલીસથાણાંની સંખ્યા ખૂબ જ ઓછી છે. મહિલાઓ પર વધી રહેલા અત્યાચારો માટે અલગથી પોલીસથાણાં હોય અને એનો બધો જ સ્ટાફ મહિલાઓનો હોય તો મહિલાઓ તેની આપવીતી સરળતાથી વર્ણવી શકે અને અપરાધીઓ સામે યોગ્ય પગલાં લઈ શકાય એવા આશયથી દેશમાં મહિલા પોલીસ સ્ટેશન્સની શરૂઆતકરવામાં આવી હતી, પણ રિપોર્ટ પ્રમાણે એની સ્થિતિ એટલી સારી નથી કે જેટલી હોવી જોઈએ.

દેશમાં આશરે ૧૫,૦૧૫ પોલીસ સ્ટેશન્સ છે અને એમાંથી મહિલા પોલીસથાણાંની સંખ્યા અત્યારે ૪૪૨ છે. દેશમાં આજે પણ ૧૩ રાજ્યો અને ૭ કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો એવાં છે જ્યાં મહિલા પોલીસ સ્ટેશન નથી. આશ્ચર્યની વાત તો એ છે કે દેશમાં જ્યાં મહિલાઓ સૌથી વધુ અસુરક્ષિત છે તેવા રેપ કેપિટલ દિલ્હીમાં એક પણ મહિલા પોલીસ સ્ટેશન નથી. વળી, દિલ્હીમાં કુલ પોલીસ જવાનોની સંખ્યા ૮૨,૦૦૦ છે અને એમાંથી મહિલા પોલીસની સંખ્યા છે માત્ર ૫,૨૦૦. નવાઈ પમાડે એવી વાત તો એ પણ છે કે મહિલા સંગઠનોના ધ્યાનમાં એ આવ્યું કે પોલીસ જવાનો મહિલા પ્રદર્શનકારીઓ પર અત્યાર ન કરી શકે, પણ એ વાત કેમ યાદ નહીં આવી હોય કે ભારતની રાજધાની દિલ્હીમાં મહિલા પોલીસથાણું કેમ નથી? જોકે, આ મામલે બહુ હોબાળો થયો એટલે ગૃહ મંત્રાલયે જાહેરાત કરી કે દિલ્હીના તમામ ૧૬૬ પોલીસમથકોમાં મહિલા પોલીસનો સ્ટાફ વધારાશે. એક પોલીસ સ્ટેશન દીઠ બે મહિલા સબ ઈન્સપેક્ટર અને ૭ મહિલા કોન્સ્ટબલ ફાળવવાની વાત હાલ પૂરતી તો કરવામાં આવી છે, પણ આ તો માત્ર દિલ્હી પૂરતી વ્યવસ્થા થઈ કહેવાય. ભારત આખામાં મહિલા પોલીસ સ્ટેશન્સ તો ઓછાં છે જ, પણ મહિલા પોલીસ સ્ટાફની પણ અછત છે. દેશમાં અત્યારે આશરે ૧૬ લાખ જેટલો પોલીસ સ્ટાફ છે અને એમાંથી મહિલા પોલીસનો હિસ્સો છે ૩.૪ ટકા. દેશમાં પહેલાંથી પોલીસ જવાનોની અછત પ્રવર્તતી હોય ત્યારે અલગથી મહિલા પોલીસની ભરતી થવાની અપેક્ષા તો ક્યાંથી રાખી શકાય! ભારતનાં બધાં જ રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોની કુલ ડિમાન્ડ પ્રમાણે દેશમાં ૨૧ લાખ જેટલો સ્ટાફ હોય એ સ્થિતિ યોગ્ય કહી શકાય? એની સામે હવે છેક આ આંકડો ૧૬ લાખ સુધી માંડ પહોંચી શક્યો છે અને આમાંથી પાછા વીઆઈપીના સ્પેશિયલ બંદોબસ્તમાં ગોઠવાતા સ્ટાફની બાદબાકી થાય તે અલગ. ૨૦૧૦ના આંકડા મુજબ દેશના ૧૬,૭૮૮ વીઆઈપી મહાનુભાવોના રક્ષણ માટે ૫૦,૦૫૯ પોલીસ જવાનોને ખડેપગે રાખવામાં આવે છે. હજુ પણ આ લોકાના રક્ષણ માટે ૨૧ હજાર પોલીસ જવાનોની જરૂર છે. બધી ગણતરી માંડીને કહેવું હોય તો સ્થિતિ કંઈક એવી છે કે દેશમાં કુલ એક લાખ લોકોએ માંડ ૧૦૦ જેટલા પોલીસ જવાનોનો સ્ટાફ કામ કરે છે. એમાંય વળી વીઆઈપીની સુવિધામાં રહેતા સ્ટાફને અલગ કરીએ તો સંખ્યા હજુ પણ વધારે નીચી આવી જાય. ૧૬ હજાર વીઆઈપી સામે ૫૦ હજાર પોલીસ જવાનોનો કાફલો તૈનાત કરાયો હોય અને એક અબજ ઉપરાંતની વસ્તી સામે માત્ર ૧૬ લાખ પોલીસ જવાનો ફાળવવામાં આવ્યા છે! આવી વિરોધાભાસની સ્થિતિ હોય ત્યારે તો મહિલા પોલીસ સ્ટાફ અને મહિલા પોલીસમથકો વધે એવી અપેક્ષા તો ક્યાંથી રાખી શકાય!

મુખ્ય રાજ્યોમાં મહિલા પોલીસથાણાંની સંખ્યા