સાઇન-ઇન - હર્ષ મેસવાણિયા

બાળકોને ગેજેટ્સના આદી બનતા કેમ અટકાવવા? એ સવાલનો જવાબ શોધવા એક માતા-પિતા જાણે આજે પણ૧૯૮૬નું વર્ષ ચાલતુ હોય એ રીતે જ જીવન જીવે છે. તેમની જીવનશૈલી ત્યાં જ રોકાઈ ગઈ છે

'બેટા હું થોડા દિવસો માટે બહાર જઈ રહ્યો છું, તારે સાથે આવવું છે?' એક પિતા તેના પાંચ વર્ષના બાળકને ખૂબ પ્રેમ પૂર્વક પૂછે છે.
'ના, મને ઘરની બહાર જવાની જરાય ઈચ્છા નથી' બાળકે પિતા સામે જોયા વગર જ ઉત્તર આપ્યો.
'પણ બેટા હું જ્યાં જઈ રહ્યો છું એ જગ્યા ખૂબ જ સુંદર છે, તેં એવી જગ્યા ક્યારેય નહીં જોઈ હોય' પિતા તેના પુત્રને સાથે લઈ જવા માટે મનાવવાની પૂરી કોશિશ કરતા હોય એવી રીતે કહે છે.
'ઓકેય ડેડ, પણ મેં કહ્યુંને કે મારે ઘરની બહાર ફરવા જવામાં ટાઇમપાસ નથી કરવો' પુત્રએ થોડા અણગમા સાથે પિતા સામે જોઈને કહ્યું.
'ફાઇન પણ તો અહીં શું કરીશ? એના કરતા મારી સાથે ચાલ તને યાદગાર પ્રવાસનો અનુભવ થશે, ત્યાં કેટલાં બધા પ્રાણી-પક્ષીઓ સાથે તને ગમ્મત કરવા મળશે' પિતાએ ફરી વખત લાગણીસહ પુત્રને સાથે લઈ જવાની વાતને દોહરાવી.
'હું અહીં મારા આઇપેડ સાથે સમય પસાર કરીશ' પુત્રએ પિતાની સાથે ન જવાનું મજબૂત કારણ રજૂ કરી દીધું.
 સામાન્ય રીતે જ્યારે નાનકડા પુત્ર સાથે પિતાને આવો વાર્તાલાપ થાય ત્યારે આટલેથી વાત પૂરી થઈ જતી હોય છે, પરંતુ અહીં આ વાત પિતાના મનમાં અંદર સુધી ખટકી ગઈ. પિતાને પોતાના બાળપણના દિવસો યાદ આવી ગયા. પિતા બહાર જતા હોય અને તેને સાથે ન લઈ જાય ત્યારે જે રીતે જીદ પકડીને ગમે તેમ કરીને સાથે જતો એ દિવસો સ્મૃતિપટ પર તાજા થઈ ગયા. તેને લાગ્યું કે આજની આ ટેકનોલોજી બાળકોને ઘરની બહારની સુંદર દુનિયા સાથે તાદામ્ય સાધવામાં બાધારૃપ બની રહી છે. પણ તો એનું કરવું શું? એ બરાબર વિચારે ચડયો. આ વાત તેણે તેની પત્નીને પણ કરી. પતિ-પત્ની બંને એક વાતે સહમત થયા કે આ અત્યાધૂનિક ગેજેટ્સ આપણા બાળકોનું બાળપણ ઝૂંટવી રહ્યાં છે. એના માટે કશુંક કરવું જોઈએ. વિચારતા વિચારતા બંનેને ઉકેલ મળી ગયો. ઉકેલ કંઈક એવો હતો કે બાળકોને આધૂનિક ઉપકરણોનું વળગણ ન થાય એની ખાસ તકેદારી રાખવી. ઘરમાં નવા ગેજેટ્સ ન ખરીદવા. બંને પતિ-પત્નીએ બાળકો સાથે સમય પસાર કરવો. પ્રકૃતિ સાથે બાળકોનો પરિચય કરાવવો. સૌથી મહત્ત્વની વાતઃ પોતે જે પરિસ્થિતિમાં મોટા થયા હતા એ જ સમયગાળામાં જઈને બાળકોને કેળવવા. એ પણ ટાઇમ મશીનની મદદ વગર!
* * *
સ્થળ: કેનેડાના ગુએલ્ફ નામના ટાઉનમાં આવેલું એક નાનકડું પણ સુઘડ ઘર
સમય: ફેબુ્રઆરી, ૨૦૧૪
ઘરમાં થઈ રહેલી પ્રવૃત્તિ: એક પાંચેક વર્ષનો છોકરો, બે વર્ષની છોકરી અને તેના માતા-પિતા ઘરમાં બેસીને કશીક રમૂજ કર્યા પછી હસી રહ્યાં છે. ચારેયના હસવાના અવાજના ઘરમાં પડઘા પડી રહ્યાં છે.
ઘરનો માહોલ: ઘરમાં જૂના મોડેલનું ટેલિવિઝન છે, છતાં કેબલની સવલત નથી. વીડિયો જોઈ શકાય એવી પ્રાથમિક સુવિધા છે ખરી, પરંતુ ઘરમાં ડીવીડીનો અવશેષ પણ જોવા નથી મળતો. બાળકો માટે વીડિયો ગેઇમ્સ છે, પણ એક્સબોક્સીસ નથી. ઘરના એક ખૂણામાં ટેબલ પર લેન્ડલાઇન ફોન છે, પણ ક્યાંય સ્માર્ટફોન નથી દેખાતો. કમ્પ્યુટર રાખવાના એક ટેબલ પર ફેક્સ મશીન ગોઠવેલું પડયું છે. બાળકોના મનોરંજન માટે અલગ અલગ ચિત્રવાર્તાઓનો ખજાનો તૈનાત કરાયો છે. એની બરાબર પાસે પુસ્તકોનો કબાટ રખાયો છે. એ કબાટમાં સ્થાન પામનારા પુસ્તકોની લાયકાત એ હતી કે એ તમામ ૨૭ વર્ષ પહેલા કે એનાથી પણ જૂના સમયમાં પ્રકાશિત થયેલા હતા. 

પરિવારના એકેય સભ્યને ઈન્ટરનેટ સાથે દૂર સુધી કોઈ કનેક્શન હોય એવું જરાય નથી લાગતું. ફેસબૂક-ટ્વિટરની તો કલ્પના પણ વધુ પડતી છે. ઘરમાં કોઈ મહેમાન આવે તો તેની પાસેથી મોબાઇલ લઈને એક પેટીમાં મૂકી દેવામાં આવે છે. જતી વખતે એ મોબાઇલ મુલાકાતીને પરત કરી દેવાય છે. ઘરમાં આવનારા મહેમાનોને અગાઉથી જ સૂચના આપી દેવામાં આવે છે કે તાજેતરની કોઈ ઘટનાઓનો ઉલ્લેખ સુદ્ધા ન કરવો. અખબારોમાં છપાયેલા સમાચારોની કોઈ ચર્ચા ન કરવી. દિવાલ પર ૧૯૮૬નું કેલેન્ડર લટકતું જોઈ શકાય છે.
* * *
આ વાત છે કેનેડાના ગુએલ્ફમાં રહેતા ચાર સભ્યોના એક પરિવારની. પરિવારના મોભી બ્લેઇર મેકમિલન અને તેની પત્ની મોર્ગન છેલ્લા છ માસથી પાંચ વર્ષના પુત્ર ટ્રેય અને બે વર્ષની પુત્રી ડેન્ટોન સાથે ૧૯૮૬ના વર્ષ મુજબની જીવન શૈલીથી જીવન વિતાવી રહ્યાં છે. અત્યાધૂનિક ગેજેટ્સના આદી બની રહેલા બાળકોને પ્રકૃતિના ખોળામાં ઉછેરવાના હેતુથી બંનેએ જ્યારે આ રાહ પકડયો ત્યારે પરિવારજનો અને મિત્રોએ તેના નિર્ણયની તીખી ટીકા કરી હતી. મેકમિલન દંપતીને સમજાવવાના ઘણા પ્રયત્નો થયા હતા. નજીકના મિત્રોએ સલાહ આપી હતી કે માત્ર બાળકોનું વિચારીને પોતાની કારકિર્દી દાવ પર ન લગાવાય. પરિવારના સભ્યોએ બ્લેઇરને આર્થિક સંકળામણનો ભોગ બનવું પડશે એવી ચેતવણી આપી હતી. કેટલાકે તો એવી અટકળ પણ બાંધી લીધી હતી કે 'છોને હમણાં આ રીતે રહેતા, થોડા દિવસોમાં સાન ઠેકાણે આવી જશે એટલે બધુ રાબેતા મુજબ જ કરવા લાગશે' એ વાતને આજ કાલ કરતા આ મહિનામાં છ માસ જેટલો સમય વીતી ગયો છે.

છ માસ પછી મેકમિલન દંપતીએ પોતાના અનુભવો વિશે હમણાં જાહેરમાં વાત કરી હતી. છ મહિના પછી તેમને લાગે છે કે તેમણે લીધેલો એ નિર્ણય યોગ્ય જ હતો. કેમ કે, ભૂતકાળ પ્રમાણેની પ્રથા મુજબ જીવવું એ ૧૯૮૬ના વર્ષનું કેલેન્ડર દિવાલ પર લટકાવી દેવા જેટલું સરળ કાર્ય નહોતું. ડગલે ને પગલે પડકારો હતા અને પડકારોમાંથી જીવનના કંઈ કેટલાય નવા પાઠ શીખવા મળ્યા. નાનકડાં બાળકોને થોડા સમયમાં જે ગેજેટ્સની આદત પડી ગઈ હતી તે ભૂલાવવા જેટલું જ કે કદાચ એથીય વધુ અઘરું પોતાને પડેલી વર્ષોથી પડેલી આધૂનિક ઉપકરણો વાપરવાની ટેવ ભૂલાવવાનું કામ હતું, જેમાં મેકમિલન દંપતી ખરા ઉતર્યા. શરૃઆતમાં બાળકોની ગેજેટ્સ વાપરવાની જીદને હકારાત્મક રીતે પુસ્તકો વાંચવા કે બીજી પ્રવૃત્તિ કરવા તરફ વાળી. બીજી તરફ કપડા પહેરવાની સ્ટાઇલ કે ઈવન હેરસ્ટાઇલ સુદ્ધા ૧૯૮૬ અનુસાર કરી. પછીના પડકારોમાં આર્થિક પાસુ ઉમેરાયું. આધૂનિક ઉપકરણો સાથે કે આજની દુનિયા સાથે સંપર્ક ન રહે તો સ્વાભાવિક રીતે જ રોજગારીની સમસ્યા વિકરાળ બની જાય. બ્લેઇર મેકમિલને બાળકો ખાતર પોતાનો જામી રહેલો બિઝનેસ કોરાણે મૂકી દીધો હતો. જોકે, બાળકોના બાળપણને યાદગાર બનાવવા મથતા આ દંપતીએ આર્થિક સમસ્યાને કૂનેહપૂર્વક ઉકેલી લીધી. સાદાઈથી થઈ શકે એવા નાના મોટા કામો શરૃ રાખ્યા. સામે ઈન્ટરનેટ રિચાર્જ-મોબાઇલ ટોકટાઇમ રિચાર્જ અને મલ્ટીપ્લેક્સ સિનેમાનો ખર્ચ ઘટયો હતો એટલે એ રીતે થોડી રાહત પણ હતી. આધૂનિક કહી શકાય એવી એક જ વસ્તુ પાસે રાખી છે-૨૦૧૦ના મોડેલની કાર. જેમાં ચારેય જણા અવારનવાર દૂર સુધી પ્રકૃતિની નિશ્રામાં ફરવા નીકળી પડે છે. હવે તો ટ્રેય અને ડેન્ટોન પ્રાણી-પક્ષીઓ વિશે પુસ્તકોમાં અઢળક વાંચી લે છે અને પછી થોડા થોડા દિવસે ક્યાંક જંગલ જેવા પ્રદેશમાં પ્રાણીઓ પાસે જવાની જીદ પકડે છે. મેકમિલન દંપતી હસતા મોઢે બાળકોની એ જીદને પોષે છે. એ માત્ર બાળકોની જીદને જ નથી પોષતા, પણ તેના બાળપણને પોષે છે, કદાચ પોતાના બાળપણને પણ પોષે છે. છ માસ પછી મેકમિલન દંપતીને થોડા રસપ્રદ પ્રશ્નો પૂછાયા હતા. એમાંનો એક પ્રશ્ન હતો કે આ રીતે ક્યાં સુધી ચલાવશો? એમનો જવાબ હતો કે એ નક્કી નથી કર્યું. કદાચ એક વર્ષ, બે વર્ષ કે પાંચ વર્ષ. બીજો પ્રશ્ન હતોઃ તમે ૧૯૮૬નું વર્ષ જ કેમ પસંદ કર્યું? આ જવાબમાં છૂપાયું હતું તેમના આ અનોખા સાહસનું રહસ્ય. તેમણે કહ્યું હતું કે 'અમારા બંનેનો જન્મ ૧૯૮૬માં થયો છે. એટલે અમે એ વર્ષ પસંદ કર્યું છે. અમે અમારા બાળકોનું બાળપણ ગેજેટ્સથી દૂર જઈને ખીલવવા માંગીએ છીએ એ પાછળ થોડો અમારો પણ સ્વાર્થ હશે. આ દિવસોમાં કદાચ અમે અમારું બાળપણ શોધીએ છીએ. અમે એ પણ શોધીએ છીએ કે અમારા માતા-પિતાએ અમારો ઉછેર કેવી પરિસ્થિતિમા કર્યો હશે. કદાચ અમારી આ જર્નીમાં અમને અને બાળકોને બંનેને પોત-પોતાનું બાળપણ મળી જાય!'