મધ્યાંતર - હર્ષ મેસવાણિયા

ગૂગલે ગઈ ૨૭મી સપ્ટેમ્બરે હોમપેજ પર ચોકલેટ કેક અને ૧૪ મીણબત્તીના લોગાવાળું ડૂડલ મૂકીને પોતાની ૧૪મી વર્ષગાંઠ મનાવી હતી. અલગ અલગ ડૂડલ્સ હોમ પેજ પર સેટ કરવાની ગૂગલની આગવી ઓળખ છે. મોટાભાગની કંપનીઓ પોતાની કંપનીના લોગોની ડિઝાઈન ન બદલીને સાતત્ય જાળવી રાખે છે જ્યારે એનાથી ઊલટું ગૂગલે પોતાનો લોગો સતત બદલવાનું સાતત્ય છેલ્લાં ૧૨ વર્ષથી જાળવી રાખ્યું છે!

શરૂઆતથી આજ સુધીનાં ૧૪ વર્ષોમાં ગૂગલે ખાસ પ્રસંગોએ પોતાના લોગોમાં અસંખ્ય વખત ફેરફાર કર્યો છે અને યુઝર્સે તેને સ્વીકાર્યો પણ છે. કોઈ મહાન હસ્તીના જન્મદિન કે નિર્વાણદિન વખતે અથવા તો કોઈ તહેવાર વખતે જાણીતું સર્ચ એન્જિન ગૂગલ એને અનુરૂપ લોગો એટલે કે ડૂડલ બનાવે છે. આવા ડૂડલ્સ હવે તો એટલા લોકપ્રિય બન્યા છે કે મોટાભાગના યૂઝર્સ ગૂગલના નવા ડૂડલ્સની રાહ જોતા હોય છે. ગૂગલ પણ દરેક વખતે કશુંક નવું લઈ આવીને અપેક્ષા પૂરી કરે છે. ગૂગલના ડૂડલ્સ જેટલા રસપ્રદ હોય છે એટલી જ રસપ્રદ ગૂગલ ડૂડલ્સની અન્ય બાબતો પણ છે. ગૂગલના મોટા ભાગના ડૂડલ્સ લોકોને ખૂબ જ પસંદ પડી જાય છે. તો અમુક વાર એવું પણ બન્યું છે કે ગૂગલના ડૂડલર્સ ડૂડલ્સમાં જે તે ઈવેન્ટને અસરકારક રીતે રજૂ કરી શક્યા ન હોવાની યૂઝર્સની ફરિયાદ પણ ઊઠી છે.

કઈ રીતે થઈ ગૂગલ ડૂડલ્સની શરૂઆત?

વાત ૧૯૯૮ની છે, જ્યારે ગૂગલનો લિબાસ હજુ કોર્પોરેટ નહોતો થયો. કંપનીના સ્થાપકો લેરી પેજ અને સેર્ગી બ્રીન ગૂગલને કોર્પોરેટ કરવાની તૈયારી કરી રહ્યા હતા. એ અરસામાં બંનેને એક ફેસ્ટિવલમાં નેવેડા ડેઝર્ટ ખાતે જવાનું થયું. ત્યાંના એક કાર્યક્રમમાં 'Word'ના સ્પેલિંગમાં ‘o’ની ડિઝાઈને બંનેનું ધ્યાન ખેંચ્યું. બંનેએ આવો પ્રયોગ 'Google'ના ‘o’માં કરવાનું વિચાર્યું. એ જ સમયમાં કંપનીએ કોર્પોરેટ વાઘા પહેર્યા અને આ બંનેએ ગૂગલના લોગોમાં પોતાને ગમતો પ્રયોગ કર્યો. ગૂગલે પોતાના પરંપરાગત લોગોને બદલે ર્બિંનગ મેન ફેસ્ટિવલનો લોગો ગૂગલના હોમપેજ પર મૂકીને સૌ પ્રથમ વખત પ્રયોગ કર્યો હતો. જોકે, ગૂગલના લોગોમાં માત્ર બીજા 'ર્'માં જ ફેરફાર કરવામાં આવ્યો હતો. બાકીનું બધું જ જેમનું તેમ રહેવા દેવાયું હતું. ગૂગલે કરેલો આ ફેરફાર બહુ ઓછા લોકોના ધ્યાને ચડયો, પણ કંપનીના સ્થાપકોએ થોડા થોડા સમયે આવા પ્રયોગો શરૂ રાખ્યા. ધીરે ધીરે નવા ડૂડલ્સને સફળતા મળવા લાગી. પહેલી વાર ગૂગલ ડૂડલની નોંધ ૨૦૦૦ના વર્ષમાં લેવાઈ હતી. બસ્ટિલ ડેની ઉજવણી વખતે ગૂગલે ક્રિએટ કરેલું ડૂડલ ખૂબ જ લોકપ્રિય થયું હતું. ત્યાર પછી કંપનીએ નિયમિત રીતે હોમ પેજ પર ડૂડલ્સ મૂકવાનું શરૂ કર્યું. બસ્ટિલ ડેનું ડૂડલ બનાવનારા વેબમાસ્ટરને પછીથી ગૂગલે ડૂડલ્સ ક્રિએટ કરવા માટે રોકી લીધા.

કોણ ક્રિએટ કરે છે ડૂડલ્સ?

૨૦૦૦ના વર્ષ સુધી ડૂડલ્સ ઓછા બનાવવા પડતા હોવાથી મોટા ભાગે અલગ અલગ ડિઝાઈનર્સ પાસેથી ફ્રિલાન્સ કામ લેવામાં આવતું હતું. મોટા ભાગે બસ્ટિલ ડેના સેલિબ્રેશન વખતે જેમણે ડિઝાઈન બનાવી હતી તે વેબમાસ્ટર ડેનિસ હવાંગના ભાગે જ ડૂડલ્સ ક્રિએટ કરવાનું કામ આવવા લાગ્યું. કંપનીએ તેની વધુ સંગીન સેવા લેવાનું વિચાર્યું અને એ જ વર્ષે તેઓને ગૂગલના સત્તાવાર ચીફ ડૂડલર તરીકે નિમણૂક આપવામાં આવી. આજે પણ ડેનિસ ડૂડલ્સ ક્રિએટ કરનારી ટીમના ચીફ ઓફિસર તરીકેની જવાબદારી નીભાવી રહ્યા છે. જોકે, ત્યારની અને અત્યારની પરિસ્થિતિમાં ફરક એ આવ્યો છે કે હવે ડેનિસ પાસે ડૂડલર્સની આખી ટીમ હાજર છે. આ સિવાય અવારનવાર ગેસ્ટ આર્ટિસ્ટની સેવાઓ પણ ડૂડલ્સ માટે લેવામાં આવે છે. દુનિયાભરના આર્ટિસ્ટ પાસેથી ડૂડલ્સનું કામ કરાવી શકવાની મોકળાશ પણ ડેનિસને આપવામાં આવી છે અને એના પરિણામ સ્વરૂપે આપણને ગૂગલના હોમપેજ પર અવનવા ક્રિએટિવ ડૂડલ્સ જોવા મળી રહ્યા છે.

વિષય કઈ રીતે પસંદ થાય છે?

આપણે ક્યારેય વિચારી શકતા નથી કે આગામી ડૂડલ્સ કેવું હશે, કેમ કે વિષય પસંદ કરવાનું કામ ડૂડલ્સ ટીમ કરે છે. આ માટે મહત્ત્વના સેલિબ્રેશનને ધ્યાનમાં લેવામાં આવે છે. આ ઉપરાંત ગ્રેટ સાયન્ટિસ્ટ, આર્ટિસ્ટ, મ્યુઝિશ્યન, ફિલોસોફર વગેરેના જન્મદિન વખતે તેમના પ્રદાનને એક લોગોમાં સમાવીને સુંદર રીતે રજૂ કરવામાં આવે છે. વિશ્વમાં કોઈ મહત્ત્વની ઘટના બની રહી હોય તો પણ તેનું ડૂડલ્સ બનાવવામાં આવે છે. જેમ કે, લંડન ઑલિમ્પિક્સ ગેઇમ્સ વેળાએ વિવિધ રમતોના આધારે ગૂગલે ક્રિએટિવ ડૂડલ્સ બનાવ્યા હતા. આ માટે ડૂડલ્સની ટીમ દિવસો અગાઉ તૈયારી કરતી હોય છે. ટીમ મહત્ત્વની ઘટનાઓ પર ચર્ચા કર્યા પછી નક્કી કરે છે કે કઈ ઈવેન્ટને ડૂડલ સાથે સેલિબ્રેટ કરવાથી સારો પ્રતિસાદ મેળવી શકાશે. ડૂડલ્સ આર્ટિસ્ટ સામે ડૂડલ્સ ચીફ ઓફિસર ડેનિસ હવાંગની પ્રથમ શરત એ હોય છે કે જે તે ઈવેન્ટને લગતો લોગો યૂઝર્સને તરત જ ક્લિક થઈ શકે એવો સરળ બની શકવો જોઈએ. કઈ મોટી ઈવેન્ટ કયા માસમાં આવે છે તેના આગોતરા આયોજનના આધારે ટીમને લોગો ક્રિએટ કરવાનું કામ સોંપવામાં આવે છે. ગૂગલને યૂઝર્સ તરફથી વર્ષે અસંખ્ય સૂચનો પણ મળે છે. ગૂગલ આ સૂચનો પરથી પણ ક્યારેક વિષય નક્કી કરે છે. વિષય મળ્યા પછી તેની રજૂઆતની કળા પર જ ડૂડલ્સની સફળતાનો આધાર રહેલો હોય છે.

અત્યાર સુધીમાં કેટલા ડૂડલ્સે ગૂગલના હોમપેજ પર સ્થાન મેળવ્યું છે?

ગૂગલના હોમપેજ પર અત્યાર સુધીમાં આશરે ૧૦૦૦ જેટલા વૈવિધ્યસભર ડૂડલ્સે સ્થાન મેળવ્યું છે. આમાંથી અમુક ડૂડલ્સ વિશ્વભરમાં ગૂગલના હોમપેજ પર દેખાયા છે તો અમુક માત્ર જે તે દેશ પૂરતા જોવા મળ્યા છે. જે તે દેશની મોટી ઈવેન્ટ વખતે જો એ ઈવેન્ટ સમગ્ર દુનિયાના યૂઝર્સને રસ પડે એવી હોય તો ગૂગલ તેના ડૂડલ્સને એ રીતે આખા વિશ્વમાં હોમપેજ પર સ્થાન આપે છે. નહીંતર જે તે દેશના હોમપેજ પર જ ગૂગલનો લોગો બદલવામાં આવે છે. શરૂઆતમાં ડૂડલ્સ લાંબા ગાળે બદલાતા હતા જ્યારે છેલ્લાં બે-ત્રણ વર્ષથી તેની સંખ્યામાં વધારો થયો છે. જેમ કે, ૨૦૧૦માં ગૂગલે ૨૫૮ ડૂડલ્સ હોમપેજ પર સેટ કર્યા હતા. તો ૨૦૧૧માં આ આંકડો ૨૬૦ સુધી પહોંચ્યો હતો. ચાલુ વર્ષે અત્યાર સુધીમાં ૬૧ ડૂડલ્સે ગૂગલના હોમપેજ પર સ્થાન મેળવ્યું છે.

લોકપ્રિય ગૂગલ ડૂડલ્સ

જર્મન ફિઝિશ્યન હેન્રિક રૂડોલ્ફ હેટ્સના ૧૫૫મા જન્મદિવસે ઈલેક્ટ્રિક મેગ્નેટિક વેવ્સનું ડૂડલ્સ બનાવ્યું હતું, જે ખૂબ લોકપ્રિય થયું હતું. ગૂગલના લોગોમાં વપરાતા કલર્સનો ઉપયોગ કરીને સરસ ડૂડલ ક્રિએટ કરાયું હતું. કમ્પ્યુટર સાયન્ટિસ્ટ એલન ટયુરિંગના ૧૦૦મા જન્મદિને આકર્ષક ટયુરિંગ મશીનનું ડૂડલ બનાવાયું હતું અને ડૂડલમાં ક્લિક કરતાંની સાથે જ યૂઝર્સ પઝલ પણ રમી શકે એવી વ્યવસ્થા કરી હતી. આ ડૂડલને વિશ્વભરના ગૂગલ યૂઝર્સે વખાણ્યું હતું. ઝીપના શોધક ગણાતા જિડીઓન સન્ડબેકના ૧૩૨મા જન્મદિવસે ઝીપ ડૂડલ ક્રિએટ કરાયું હતું. સેન ફ્રાન્સિસ્કોના ગોલ્ડન ગેટનાં ૭૫ વર્ષ પૂરાં થયાં ત્યારે ગૂગલે હોમપેજ પર સસ્પેન્શન બ્રિજને ડૂડલમાં આવરી લેવાયો હતો. આ ઉપરાંત બ્રિટનની પાંચ અજાયબીઓ, એપોલો ૧૧ યાન, બીગ બેન, ચીનની દીવાલ વગેરેને ડૂડલ્સમાં સ્થાન મળી ચૂક્યું છે. એટલે કે વિશ્વની મહત્ત્વની ઘટના અને એને લગતું ગૂગલનું ક્રિએશન જ્યારે એક સાથે ભેગા થાય છે ત્યારે યૂઝર્સને અલગ અલગ ડૂડલ્સ જોવા મળે છે.

લોકોને તરત ક્લિક ન થયેલા ડૂડલ્સ

ઘણી વખત એવું પણ બન્યું છે કે ગૂગલના ડૂડલ્સ લોકોની સમજ બહારના રહ્યા છે. અમુક વખત એવી ફરિયાદ ઊઠી છે કે આમાં ક્યાં ગૂગલ દેખાય છે?!

આવું જ એક ડૂડલ એટલે ૨૦૦૭ના વેલેન્ટાઈન ડેના દિવસે ગૂગલના હોમપેજ પર જોવા મળેલું ડૂડલ. આ ડૂડલમાં લોકોને ક્યાંય 'L' ન દેખાયો! વ્યાપક ફરિયાદ ઊઠયા પછી ગૂગલે સત્તાવાર ખુલાસો કર્યો કે 'G'ની સાથે જ 'L' જોડાયેલો હતો.
                                                      

આ જ રીતે બ્રેઈલ લીપીના શોધક લુઈસ બ્રેઈનની જન્મજયંતી વખતે ૨૦૦૬માં ગૂગલે બ્રેઈલ ડૂડલ ક્રિએટ કર્યું હતું. જેમાં ક્યાંય ગૂગલનો લોગો હતો જ નહીં એવી ફરિયાદ વિશ્વભરના યૂઝર્સે કરી હતી.

તમે ડિઝાઇનર છો? તો તમે પણ ગૂગલ માટે તૈયાર કરી શકો છો ડૂડલ્સ!

ઉભરતા ડિઝાઇનર્સ અને આર્ટિસ્ટને પ્રોત્સાહન પૂરું પાડવાના આશયથી ગૂગલે 'ડૂડલ ફોર ગૂગલ' હરીફાઈનો પ્રારંભ કર્યો છે. શરૂઆત બ્રિટન અને અમેરિકાથી કરવામાં આવી હતી. ત્યાર પછી ભારત સહિતના દેશોમાં પણ ગૂગલ માટે ડૂડલ બનાવવાની હોડ જામે છે. ભારતમાં આ સ્પર્ધા ૨૦૦૯માં શરૂ કરવામાં આવી હતી. પ્રથમ સ્પર્ધામાં વિજેતા થનારા પુરુ પ્રતાપસિંહનું ડૂડલ ભારતમાં ૧૪મી નવેમ્બર, ૨૦૦૯ના દિવસે ગૂગલે હોમપેજ પર સેટ કર્યું હતું. 'ડૂડલ ફોર ગૂગલ'ની સ્પર્ધામાં વિજેતા થનારા આર્ટિસ્ટનું ડૂડલ ૨૪ કલાક માટે જે તે દેશના ગૂગલના હોમપેજ પર મૂકવામાં આવે છે. તો વળી ઘણી વખત અમુક ડૂડલ એટલું સરસ હોય તો તેને ગૂગલ પોતાના દુનિયાભરના હોમપેજ પર સ્થાન આપે છે. જેમ કે, બ્રિટનમાં ૨૦૦૬માં યોજાયેલી સ્પર્ધામાં કેથરિન ક્રિશ્નલ નામની ૧૩ વર્ષની છોકરીએ માય બ્રિટન નામનું ડૂડલ ક્રિએટ કર્યું હતું. જેમાં બ્રિટનની પાંચ અજાયબીઓને સ્થાન આપવામાં આવ્યું હતું. આ ડૂડલને વિશ્વભરમાં ગૂગલના પોતાના હોમપેજ પર સ્થાન મળ્યું હતું. આજ સુધીમાં મોસ્ટ પોપ્યુલર ડૂડલ્સમાં પણ માય બ્રિટન ડૂડલને સ્થાન મળે છે.